فیروز محمدی جانکی

زمینه و هدف: طراحی محیطی زندان تأثیر مستقیمی بر کاهش یا افزایش فرصت های مجرمانه دارد. معماری نامناسب، کمبود نظارت و عدم تفکیک فضاها می تواند امنیت را کاهش داده و رفتارهای مجرمانه را تشدید کند. در مقابل، طراحی اصولی از طریق کنترل دسترسی و حذف نقاط کور، نقش مهمی در افزایش امنیت دارد. این پژوهش به بررسی تأثیر طراحی محیطی بر کاهش فرصت های مجرمانه در زندان ها می پردازد. روش پژوهش: این پژوهش از نوع آمیخته (کیفی و کمّی) و به صورت اکتشافی متوالی انجام شده است. در بخش کمّی، جامعه آماری شامل ۲۰۰ زندانی مرد (۲۰ تا ۶۰ سال) و ۶۰ نفر از کارکنان زندان شهرکرد بود که به روش نمونه گیری نسبی انتخاب شدند. داده ها از طریق پرسشنامه ای با اعتبار صوری و محتوایی تأییدشده گردآوری شد و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ سنجیده شد. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که طراحی نامناسب فضاهای فرهنگی-تربیتی، سالن های ملاقات، اماکن ورزشی و مسیرهای تردد، منجر به افزایش فرصت های مجرمانه می شود. همچنین، تراکم بالای جمعیت زندانیان، عدم تفکیک مناسب افراد با جرائم متفاوت و معماری غیراستاندارد از دیگر عوامل مؤثر بر وقوع جرم در زندان شناسایی شدند. به عنوان یک راهکار مؤثر، کاهش تماس زندانیان با افراد دارای سوابق مجرمانه متفاوت پیشنهاد شد. نتیجه گیری: یافته های پژوهش تأکید می کنند که اصلاح طراحی محیطی، تفکیک مناسب فضاها و بهبود معماری زندان ها، نقش مهمی در کاهش جرم و افزایش امنیت ایفا می کند. این اقدامات، در راستای تحقق اهداف اصلاحی و تربیتی زندان ها، ضروری به نظر می رسد.

اهمیت سیاست‌ها، برنامه‌ها و تدابیر پیشگیری از جرم با توجه به ناکارآمدی نظام عدالت کیفری در مبارزه با جرم غیرقابل انکار است. یکی از انواع راهبردهای پیشگیرانه‌ی مکانیکی از جرم "پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی" (CPTED) است که نخستین بار توسط جرم‌شناس آمریکایی، سی. ری جفری در کتابی با همین عنوان ارائه شد. پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی را می‌توان این گونه تعریف کرد: "طراحی مناسب و کاربری موثر از فضا و محیط ساخته شده که منجر به کاهش فرصت‌های مجرمانه، ترس از جرم و بهبود کیفیت زندگی می‌شود". این نظریه بر این اندیشه مبتنی است که رفتار انسانی در محیط تحت تاثیر طراحی آن محیط قرار دارد. این نظریه تاکید دارد که با بهینه سازی فرصت‌های نظارت، تعریف مشخص و واضح از قلمرو و ایجاد تصویری مثبت از محیط می‌توان مجرمان را از ارتکاب جرم بازداشت.