محمدسرور مولایی

تحلیل لغوی متون و حلّ پیچیدگی های واژگانی یکی از مهم ترین عناصر تحلیل یک متن ادبی، به ویژه در مورد متون کهن فارسی است. درک معنا و کاربرد درست واژه های به کار رفته در یک اثر ادبی، کمک زیادی به تحلیل همه جانبه آن می کند. ما در این مقاله که برگرفته از پایان نامه ای در مورد واژه های به کار رفته در شعر سنایی غزنوی است، به بررسی واژه ها و ترکیب های به کار رفته در شعر سنایی پرداخته ایم که علی رغم فراموشی نسبی در فارسی معیار امروزی، هم چنان در گویش هزارگی افغانستان به کار رفته و فعال مانده اند. این مطالعه با هدف ارتقای فهم شعر سنایی از طریق شناسایی و تفسیر این واژه ها و ترکیب های زنده در گویش هزارگی انجام شده است. روش تحقیق تلفیقی از مرور ادبیات و کار میدانی برای تأیید کاربرد و معانی خاص کلمات و عبارات استفاده شده است. یافته ها نشان می دهند که شماری از واژگان موجود در شعر سنایی، هر چند در فارسی معاصر کنار گذاشته شده اند، اما در گویش هزارگی هم چنان مورد استفاده و درک عمومی قرار دارند. این تحقیق اهمیت گویش هزارگی را نه تنها به عنوان مخزنی زنده از فارسی کهن، بلکه به عنوان ابزاری حیاتی برای دسترسی و فهم آثار ادبی تاریخی به اثبات می رساند. ما در این مقاله نشان داده ایم که چگونه برخی از واژه های مبهم شعر سنایی، به مدد مراجعه به کاربرد آن واژه در گویش هزارگی قابل حل شده است.

محمود حسینی، منشی جامی، مورخ آغاز سلسله درانیان، با تحریر کتاب مستطاب تاریخ احمدشاهی نقش مهمی در ثبت و ضبط وقایع و رخدادهای تاریخی این دوره سرنوشت ساز افغانستان ایفا کرد. ارجاعات متعدد و اقتباس از داده های تاریخی او نشان می دهد که تاریخ احمدشاهی کتابی تأثیرگذار بوده است. مسئله اصلی در پژوهش حاضر، این است که محمود حسینی در اثر خود از چه بینش و روش برخوردار بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که این مورخ از شیوه ای نظام مند استفاده کرده و از لحاظ روش تاریخ نگاری دارای سبکی روان و بی تکلف بوده و نظام فکری خود را بر پایه های سلطنت گرایی ، شریعت مداری و مشیّت باوری بنا کرده است. اثر محمود حسینی هر چند کاستی هایی دارد؛ درنهایت تاریخی مفصل و ارزشمند با داده هایی منحصر به فرد است که مورخان بعدی ناگزیر از مراجعه به آن هستند. مشاهدات مستقیم، دقت، تفصیل و جامعیت، کتاب مذکور را از تک نگاری شخص محور به تاریخ نگاری منطقه ای تبدیل کرده که نواحی گسترده ای از شرق ایران تا غرب هند و از آمودریا تا دریای عرب را شامل می شود.