سیده فریا آقایاری

مقدمه: مخاطرات طبیعی به خصوص زمین لرزه به دلیل شدت و زمان کوتاه اثرگذاری به یکی از دغدغه های اصلی برنامه ریزان تبدیل شده است. هدف: تحلیل و ارزیابی ابعاد و مؤلفه های تاب آوری اجتماعی و اقتصادی شهر خلخال. روش شناسی: پژوهش حاضر جزو تحقیقات کاربردی و روش به کاررفته در آن، توصیفی -تحلیلی می باشد. در این پژوهش ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه ای، عوامل مؤثر بر تاب آوری شناسایی و پس از تهیه مدل مفهومی تحقیق، پرسشنامه ای در راستای رسیدن به هدف موردنظر طراحی گردید. تعیین حجم نمونه آماری آن با استفاده از روش کوکران و روش نمونه گیری با استفاده از روش تصادفی ساده انجام شد. برای سنجش تاب آوری از بین خانوارهای ساکن در شهر خلخال، تعداد ۳۸۰ نفر از شهروندان و ۱۵ نفر کارشناسان به عنوان حجم نمونه تحقیق انتخاب شدند. پس از جمع آوری داده ها و اطلاعات میدانی در راستای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شد و مشاهدات میدانی با استفاده از تکنیک فرآیند تحلیل ANP جمع آوری گردید و در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی Arc GIS پس از تهیه نقشه آسیب پذیری برای هر معیار، نقشه نهایی شاخص اجتماعی و اقتصادی شهر خلخال در نرم افزار Arc GIS تهیه گردیده است. قلمرو جغرافیایی: محدوده موردمطالعه پژوهش حاضر شهر خلخال می باشد. یافته ها: بالاترین وزن تاب آوری بعد اجتماعی با 7 زیر معیار اصلی مربوط به ساختار جنسی با وزن 20094/0 و پایین ترین آن مربوط به سطح تحصیلات با وزن 04651/0 می باشد؛ همچنین در بعد اقتصادی با 3 زیر معیار اصلی بالاترین وزن تاب آوری مربوط به وضعیت مالکیت مسکن با وزن 48064/0 و پایین ترین آن مربوط به مالکیت وسیله نقلیه با وزن 11397/0 می باشد. نتیجه گیری: با توجه به خروجی نرم افزار GIS می توان بیان نمود که تقریباً نیمی از شهر ازنظر اجتماعی و اقتصادی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد و این امر موجب می شود که در هنگام زمین لرزه آمار تلفات جانی و مالی افزایش یابد. به طورکلی می توان گفت در محدوده موردمطالعه همه شرایط و عوامل دخیل در آسیب پذیری در برابر زمین لرزه اعم از اقتصادی، اجتماعی در ارتباط باهم عمل نموده و باعث شکل گیری نواحی با آسیب پذیری بالا گردیده است.

بسیاری از شهرها در معرض مخاطرات طبیعی ازجمله زمین لرزه هستند. یکی از اهداف مهم برنامه ریزی شهری کاهش آسیب پذیری و تاب آور نمودن شهرها در برابر زمین لرزه است و اولین گام برای تحقق این هدف، شناخت و ارزیابی میزان آسیب پذیری شهر خلخال در مقابل زمین لرزه احتمالی است. هدف اصلی این پژوهش سنجش آسیب پذیری خطرات زمین لرزه با رویکرد تاب آوری در شهر خلخال است.پژوهش حاضر ازلحاظ روش از نوع توصیفی- تحلیلی و ازلحاظ ماهیت جزو پژوهش های کاربردی است. در این پژوهش ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه ای، عوامل مؤثر بر تاب آوری شناسایی و پس از تهیه مدل مفهومی تحقیق، پرسشنامه ای در راستای رسیدن به هدف موردنظر طراحی گردید. تعیین حجم نمونه آماری آن با استفاده از روش کوکران و روش نمونه گیری با استفاده از روش تصادفی ساده انجام شد. برای سنجش تاب آوری از بین خانوارهای ساکن در شهر خلخال، تعداد ۳۸۰ نفر از شهروندان و ۱۵ نفر کارشناسان به عنوان حجم نمونه تحقیق انتخاب شدند. پس از جمع آوری داده ها و اطلاعات میدانی در راستای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و برای ترسیم نقشه ها و پهنه بندی ها در قالب نرم افزار ARCGIS استفاده شد.با توجه به نتیجه خروجی مدل SPSS در قالب نقشه GIS می توان بیان نمود که بخش مرکزی شهر خلخال در شرایط تاب آوری پایینی قرار دارد و زلزله خیز است و در حالت کلی نقاط زیادی از وسعت شهر خلخال در وضعیت تاب آوری متوسط و نقاط کمی از شهر در وضعیت تاب آوری بسیار نامناسب قرار دارد؛ همچنین با توجه به آزمون پارامتریکتی تک نمونه ای نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که در پیاده سازی تاب آوری شهری، معیارهای اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و نهادی به ترتیب در رتبه های اول تا چهارم تاب آوری شهر خلخال قرارگرفته اند و نقش مؤثری بر کارآمدی تاب آوری شهری در این شهر دارند.