سید محمدعلی حجازی

تحلیل فقه الحدیثی روایت «وَاعلَم أنَّ کُلّ شَیْ ءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلَاتِک» صورت جدیدی از چرایی صدور احادیث متعدد وعلت اقبال فراوان علما به نماز در قالب آداب الصلاه، اسرارالصلاه و ... است،زیرا روشن است که توجه فوق، تنها از این جهت نیست که نماز مانند دیگر عبادات، عملی عبادی و متشکل از اجزاء، شرایط، افعال واذکار است. چون حدیث مزبور در سایه پیوندی که میان دو لفظ عام «کُلّ»و«شَیء» با عمل انسان ایجاد کرده نشان می دهد که همه اعمال وابسته به نماز است. هدف این تحقیق معرفی عملی است شرعی که فراگیری تأثیر آن با توجه به قرائن متصله حدیث، تعالی حیات بشری و بهره مندی از فوائد اعمال ومصونیت از پیامدهای تعامل ناصحیح با نماز را به صورت عام آشکار می سازد. لذا مسئله تحقیق حاضر تبیین مدّعای فوق الذکر یعنی اثبات اصل تبعیت اعمال از نماز و همچنین موشکافی چگونگی این تبعیت خواهد بود. یافته ها نشان می دهد که نماز دستگاهی چندمنظوره است که گاه در لباس دفع موانع، گاه در لباس رفع نواقص وگاه درلباس ارتقای قابلیّت های اعمال جلوه می کند که در سایه اثرپذیریِ دوسویه اعمال انسان از نماز ونماز از اعمال انسان محقّق می گردد، یعنی هم سبب سیر «روح»و«نماز» از عالم مُلک به ملکوت در«حرکت انتقالی» وهم سبب ارتقاء کیفیت این دو در «حرکت وضعی» می شود. این مقاله با روش کتابخانه ای ورویکردی توصیفی تحلیلی وبا محوریت این حدیث به بررسی مقولات فوق پرداخته ومی کوشد تا اصول برآمده از آن را با تکیه بر مباحث علم اصول فقه مانند اطلاق، مناسبت حکم وموضوع، جواز استعمال لفظ دراکثر از معنای واحد ونیز قرائن متّصله ومنفصله حدیث، تبیین کند.

یکی از چالش های جهان اسلام در دوران معاصر وجود گروه های جهادی و تکفیری است که تأثیر فراوانی در تخریب چهره اسلام در عرصه بین الملل و ایجاد مشکلات امنیتی، اقتصادی و ... در جوامع اسلامی داشته اند. پرسش مهمی که درباره خاستگاه های فکری این گروه ها مطرح است، تأثیرات اندیشه مهدویت و نفی جهاد ابتدایی بر جلوگیری از ایجاد زمینه های شکل گیری این گروه هاست. نوشته حاضر بر پایه منابع کتابخانه ای و به روش تحلیل مقایسه ای به سنجش تأثیر باور به مهدویت در حکم جهاد ابتدایی در مذاهب اسلامی پرداخته، و از این رهگذر، میزان احتمال تشکیل گروه های جهادی تکفیری را تبیین کرده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که از میان مذاهب فقهی اسلامی، باور مشهور شیعه به ممنوعیت جهاد ابتدایی در عصر غیبت، سبب شده است، مذهب شیعه با کمترین آسیب در این زمینه روبرو باشد. در مراتب بعدی می توان مذاهب حنفیه و شافعیه را قرار داد. در میان مذاهب فقهی عامه، مذاهب حنبلی و مالکی با بیشترین آمادگی برای ایجاد بسترهای پدید آمدن گروه های جهادی و تکفیری مواجهند؛ چراکه جهاد با کفار را با هر حاکم صالح و فاجری جایز می دانند. روشن است که این فتوا دست مایه بسیار مناسبی برای جنایت های مختلف به نام اسلام توسط گروه های تکفیری بوده است.