عطیه توسلی

پس از انقلاب میکروب شناختی در پزشکی و تغییر در مواجهه با بیماری های همه گیر، چالش هایی میان دستورات پزشکی جدید و احکام دینی به وجود آمد. چالش ها، طیف مختلفی از واکنش ها را به همراه داشتند: از تقابل کامل تا تبعیت و از تلفیق پذیرش- سرکشی تا حمایت و هم افزایی. بررسی الگوهای تعاملی و تقابلی این دو نهاد، اهمیت جامعه شناختی فراوان دارد. پژوهش حاضر تلاش می کند تا با رویکردی کیفی و با استفاده از روش مطالعه اسنادی و سنخ شناسی وبری، یکی از مهم ترین لحظات رویارویی حوزویان با پزشکی مدرن، یعنی دوره قاجار و پهلوی اول را بررسی کند. این پژوهش تلاش می کند تا پاسخی برای پرسش های ذیل بیابد: انواع سنخ های مواجهه حوزویان با شیوع بیماری های واگیردار کدامند؟ معنای ذهنی روحانیت به مثابیه یک گروه اجتماعی درباره مداخله در امر بهداشت عمومی چه بوده است؟ هرکدام از اشکال پذیرش یا ستیز با پزشکی مدرن، در چه شبکه ای از ارزش ها جای گرفته است؟ بر اساس یافته های پژوهش، واکنش های حوزویان به بیماری های همه گیر، ذیل شش سنخ توصیفی قابل توضیح است. این موارد نسبت به سه متغیر «امر اجتماعی»، «پزشکی مدرن» و «جایگاه ماوراءالطبیعه در تفسیر» برساخت شده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که سنخ غالب مواجهه با پزشکی مدرن، «طب جدیدپذیر» بوده و هرچه پیش تر می آییم، درک بیماری به مثابه امری فردی، به سوی درک اجتماعی از بیماری حرکت می کند. به تناسب آن نیز حوزویان در رساله های علمیه میانجی های اجتماعی را در نظر می گیرند. جایگاه ماوراءالطبیعه نیز به طور بنیادین متزلزل نشده، بلکه تنها از علت نزدیک به علت دور تبدیل شده است.

«واژهٔ مال به معنای محوطه ای برای قدم زدن است. امروزه تقریباً تمام «مال»ها، «مال»های مرکز خرید هستند؛ محوطه ای برای قدم زدن هنگام خرید کردن و خرید کردن هنگام قدم زدن» (آبازا، 2001: 97). مگامال ها، به عنوان نقطه تلاقی سرمایه، مادیت و فضا، می توانند از عناصر خصلت نمای مدرنیزاسیون شهری به حساب آیند. اگرچه مال ها در ابتدا برای فضای شهری کشورهای توسعه یافته طراحی شدند، ولی به تدریج از ابتدای قرن 21 به زبانی جهانی برای صحبت درباره شهر بدل شدند. آغاز ساخت وساز مراکز خرید مدرن در ایران به دهه 70 شمسی بازمی گردد. این روند، در پانزده سال اخیر به اوج خود رسیده و در نسبت با سال های دهه 70 ویژگی های متمایزی کسب کرده است. در آغاز دههٔ 70 این مراکز خرید در کانون مناقشهٔ سیاسی و فرهنگی میان تکنوکرات ها و رقیبان سیاسی محافظه کار آن ها قرار گرفتند. بعدها در دههٔ 80 برخی از اصحاب مطالعات فرهنگی، مراکز خرید را از زاویهٔ مصرف، زندگی روزمره، هویت و مقاومت مطالعه کردند؛ اما کمی بعد، گروهی از محققان با نقد پژوهش های پیشین به تحلیل گسترش مراکز خرید -که حالا از پاساژ به مال تغییر شکل داده بودند- از منظر اقتصاد سیاسی یا جامعه شناسی انتقادی پرداختند. در این حین، اما مراکز خرید در حال گسترش بودند و تقریباً در همهٔ دوره های مدیریت شهری بر شمارشان افزوده می شد. کتابی که در این نوشته معرفی می شود، تلاش می کند ابعاد فرهنگی و اجتماعی مختلف مگامال ها را در تهرانِ دهه 90 مورد بررسی قرار دهد؛ از توجه به معنای ذهنی خریدارانی که به این مراکز تجاری مراجعه می کنند تا نسبت مگامال ها با اقتصاد سیاسی شهر.