مرضیه قلی تبار

روش تحقیق در این مقاله، کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی است، مهم ترین دستاوردهای این پژوهش را می توان در موارد زیر خلاصه کرد ابن سلام در پاره ای موارد در تقسیم بندی خود تحت تأثیر علمای حدیث قرار گرفته است. او در بخشی از کتاب طبقات خود ،ترتیب تاریخی و در مواردی دیگر عامل مکان یا موضوع را مبنای دسته بندی شاعران قرار می دهد. ابن سلام پس از تقسیم بندی شاعران به شاعران دوره جاهلی و دوره اسلامی، در طبقه بندی هر دوره معیارهایی مانند کیفیت شعر، تعداد اشعار، نظرات علما درباره آنها و شباهت های شعری آنها با یکدیگر را در نظر گرفته است. ابن قتیبه معیار اساسی را در نقد ادبی ، بررسی خود اثر می داند نه زمان صاحب اثر. او به صراحت مبنای قضاوت خود را زیبایی و نیکویی شعر بیان کرده و نقد ادبی را به سمت نقدی بی طرف سوق داده است .منطق فقیه به نقد ادبی ابن قتیبه رنگ خاصی می دهد، زیرا کلام او آشکارا به دسته بندی محتوا و قوت استدلال تمایل دارد.ابن معتز ویژگی های فنی را سبب گرد آمدن شاعران در یک طبقه قرار می دهد. او متاثر از دیدگاه ابن قتیبه، ملاک جودت و نیکی را از اصول زیبایی شناسانه خود قرار داده و توجه خاصی به طبع و تکلف شعری دارد.

إن رثاء المدن فی الأدب العربی یعنی البکاء على المدن التی دمرتها الحروب والفتن أو أنواع الکوارث الطبیعیه. وطالما کان هذا النوع من الرثاء من أهم الأغراض الشعریه فی الأندلس والشرق العربی لأنه واکب وتیره الأحداث والتغیرات السیاسیه وأعاد قراءه الأحداث. یسعى هذا المقال بطریقه وصفیه تحلیلیه للتعریف ببعض هذه المراثی ودراسه موضوعات قصائد کلا القطرین باحثا عن وجوه الاشتراک والافتراق بینهما. وبحسب نتائج الدراسه هناک قواسم مشترکه عمیقه فی أفکار شعراء الأندلس والشرق العربی تنبع من الوضع السیاسی والاجتماعی القائم فی المجتمع آنذاک. من ناحیه أخرى من خلال دراستنا لرثاء المدن المنهاره سنرى أن وصف ازدهار المدن ومجدها وازدهارها قبل الدمار والندب والتحسر على فقدان النعم والمشاعر الدینیه هی من بین الموضوعات المشترکه فی مراثی شعراء البلدین وفی نفس الوقت هناک اختلافات بینهما فمثلا فی رثاء المدن الأندلسیه نری اهتماما بموضوعات کالاستغاثه والحنین الی الوطن لامثیل لها فی المراثی الشرقیه. وبصوره عامه یمکن القول إن قصائد رثاء المدن فی الأندلس جاءت بمعان وصور أکثر عمقا وتأثیرا فی المتلقی وإن کان للشرق فضل الأسبقیه فی التطرق إلی هذا الفن الشعری.

تحاول الدراسات الأسلوبیه دراسه بناء الشعر وتحلیل أجزائه بغیه الکشف عن نظمه وفقا للمستویات الصوتیه والترکیبیه والبلاغیه لتُمَیِّز بعدَ ذلک بین نتاج الأدباء وتَحکُمَ علی الرصین السمین منه؛ ممّا هو غثّ هَزِلٌ یتَخَلّلهُ الوهنُ والخور. والأسلوبیه تطمح إلی دراسه البنیات الأسلوبیه فی الخطاب الأدبی" البنیه الإیقاعیه والترکیبیه والدلالیه" وغایتها فی ذلک کشف العلاقات التی تربط هذه البنیات بغیه الوصول إلی ما یتفرد به الخطاب الأدبی من حیث بنائه اللغوی وإدراک القیمه الفنیه والأدبیه التی تکمن وراءها. وقد استهدفت هذه الدراسه دراسه الأسلوبیه والأسلوب لغه واصطلاحا ومستویاتها الثلاثه: المستوی الصوتی والمستوی الدلالی والمستوی الترکیبی وقامت بالمقارنه الأسلوبیه فی قصیدتین: إحداهما لشمس الدین الکوفی والأخری لابن شهید. القصیده الأولی یرثی بها الشاعر مدینته الحبیبه "بغداد" والأخری یبکی لفقده قرطبه. وبعد دراسه سمات الأسلوبیه وخصائصها فی کلا القصیدتین وعقد المقارنه بینهما خلصت إلی أن کلا من الشاعرین قد استخدم سمات الأسلوبیه لیودعها معانیَ یَعجز ظاهرُ اللغه عن إیصالها للمتلقی، وعند المقارنه اتضح أنَّ کلَّ واحد منهما قد تفوّق فی بعض تلک الخصائص علی صاحبه وأخفق فی بعضها؛ کما أنّه ظَهَرَ أنّ هناک توازنا مقصودا فی إیقاع القصیدتین وأنَّ التکرار الصوتیّ متناسق له دلاله علی قصد الشاعر علماً أنّ هذه الدراسه استخدمت المنهج التحلیلی والوصفی وأیضا استفادت من الأحصاء لبیان خصائص الأسلوبیه فی القصیدتین.

«المُقابسات» من أهم الکتب التی ألّفها التوحیدی وأکثرها تمیزاً، فهو أقرب إلی أن یکون کتاباً فلسفیا متخصصا یؤرّخ فتره خصبه من تاریخ الفلسفه العربیه الإسلامیه فی القرن الرابع الهجری. ومن أهمّ نتائج هذا البحث إن جهود التوحیدی فی هذا الکتاب ینقسم إلی قسمین هامّین وهما الجانب اللفظی والجانب الدلالی. وهذا الجانب اللفظی یستوعب بعدّه أمور وتلک ضبظ المفردات، اللغات فی المفرده، الإفراد والتثنیه والجمع، التذکیر والتأنیث، المقصور والممدود، المولد والمعرب، والجانب الدلالی یحتوی الأصول الإشتقاقیه، دلاله المفردات، الفروق اللغویه، الترادف والتضاد، التصحیح اللغوی. إعتمدنا فی هذه المقاله بمنهج الوصفی التحلیلی، نجعل کتاب «المقابسات» بین أیدینا ونستخرج النصوص التی ترتبط بالجوانب اللفظیه والدلالیه.