ندا سهرابی

کیفیت محیطی بخشی از رضایت مندی انسان ها از محیط را تشکیل می دهد. با این که رویکرد پیاده مداری در طراحی فضاهای شهری نقش مهمی در ارتقاء کیفیت محیطی ایفاء می کند، اما رویکردهای یکسان و بدون توجه به ماهیت فضایی، پتانسیل ها و ظرفیت های محیطی در احداث پیاده راه های شهری نه تنها موجبات ارتقاء کیفیت محیطی و رضایت مندی را به دنبال نخواهد داشت، بلکه موجب تنزل کیفیت اجتماعی و اقتصادی فضاهای شهری می شود. هدف از این پژوهش ارزیابی مؤلفه های کیفیت محیطی در پیاده راه بوعلی و اکباتان شهر همدان از منظر کاربران در راستای پاسخگویی به نیازهای شهروندان و رضایت مندی کاربران می باشد. روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش انجام توصیفی- تحلیلی است. شاخص ها و معیارهای مورد سنجش در ارتباط با کیفیت محیطی با مروری بر متون معتبر علمی، استخراج شده و سپس به وسیله پرسش نامه اقدام به گردآوری نظرات شهروندان و شاغلان شد. جامعه آماری در این تحقیق نامحدود بوده که با استفاده از روش بررسی جامعه نامحدود، حجم نمونه در این تحقیق 200 نفر انتخاب گردید. جهت اعتبار پایایی از آلفای کرونباخ و سنجش روایی از شاخص KMO و آزمون کرویت بارتلت استفاده شده است. برای تحلیل آماری داده ها از تحلیل عاملی اکتشافی و به منظور مقایسه دو پیاده راه بوعلی و اکباتان شهر همدان از آزمون تی دو نمونه ای مستقل در نرم افزار SPSS استفاده شده است. یافته های حاصل از تحلیل عامل اکتشافی نشان می دهد عامل «حضورپذیری»، «پاسخ دهندگی محیط»، «تنوع فعالیت فرهنگی و اجتماعی»، «آسایش و امنیت» و «سهولت تردد و دسترسی» به ترتیب بالاترین سهم را در تببین کیفیت محیط می گذارد. همچنین نتایج مقایسه عوامل کیفیت محیطی نشان می دهد که پیاده راه بوعلی در عامل حضورپذیری، پاسخ دهندگی محیط، تنوع فعالیت فرهنگی- اجتماعی در وضعیت مناسب تری قرار گرفته است.

سرزندگی یکی از نیازهای اساسی شهرهاست که با توسعه روند شهرنشینی و آسیب های اجتماعی، اهمیت آن روزبه روز بیشتر می شود. تمرکز بر کیفیت های محیطی کارآیی و سرزندگی فضاهای شهری، استمرار حیات شهری و تقویت ویژگی های سلامتی جسمی- روحی و تعلق به مکان را به دنبال دارد. امروزه شاهد تنزل کیفیت های محیطی، فعالیت های سرزنده، کمبود فضاهای طبیعی و سبز شهری و در نتیجه کم رنگ شدن حضور فعال و سرزنده افراد در فضاهای شهری هستیم. پارکلت از جمله عواملی است که در ترغیب حضور شهروندان به پیاده روی و افزایش سرزندگی در فضاهای شهری می تواند تأثیر گذار باشد. از این رو، هدف پژوهش حاضر سنجش و ارزیابی نقش پارکلت ها در جهت افزایش سرزندگی در یکی از مهم ترین بلوارهای تفرجگاهی و پیاده مدار شهر همدان به نام بلوار ارم می باشد. روش تحقیق کاربردی و پیمایشی است و داده های مورد نظر با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته به منظور کسب نظر شهروندان جمع آوری و پایایی داده ها به وسیله آلفای کرونباخ 845/0 محاسبه شد. جامعه ی آماری پژوهش شامل تمامی  افرادی است که در بلوار ارم همدان تردد می کنند که آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد. بنابرابن حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران در چارچوب طیف لیکرت توسط 360 نفر از استفاده کنندگان این فضا ارزیابی شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از آزمون T تک نمونه ای، همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره در قالب نرم افزار آماری SPSS،  استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که میان متغیرهای گسترش فضای عمومی، بهبود چشم انداز خیابان، مکانی در جهت تعاملات اجتماعی، افزایش سطح درآمد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی با سرزندگی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین شاخص تعاملات اجتماعی و بهبود چشم انداز خیابان بیش ترین تأثیر را در افزایش سرزندگی بلوار ارم همدان می گذارند. 

با ورود تفکر مدرنیته به شهرسازی ایرانی، اجرای طرح خیابان کشی ها به عنوان اولین نمودهای شهرسازی مدرن بر بافت های شهری قدیم اجرا شد. این امر ضمن تأثیرگذاری بر ساختار فضایی و هم پیوندی شهری به خصوص در بازارهای ایرانی، موجب شد که خیابان ها به عنوان لبه های قدرتمند در دل بافت های قدیم شهری سیطره پیدا کنند. این تحقیق با رویکردی زبان شناسانه و ساختارگرایانه و با استفاده از نرم افزار Depthmap و تکنیک اسپیس سینتکس، به تحلیل ساختار و میزان تغییرات هم پیوندی بازار قدیمی شهر تاریخی همدان در ایران در دوره قبل و بعد از خیابان کشی ها پرداخته و تأثیر این امر نیز بر کیفیت فضایی و معنای راسته ها و محورهای بازار مورد تحلیل قرار گرفته است. مطابق با نتایج، ساختارمندی و انسجام بافت سنتی شهری نسبت به دوره قبل از خیابان کشی ها تضعیف شده و  این خود عامل اصلی مشکل خوانایی و معنای موجود در متن شهر شده است.

نابسامانی ها و ناهنجاری های ایجادشده در ابعاد مختلف کالبدی، عملکردی و معنایی که پیامد بی توجهی به ساختار و سازمان فضایی شهرهای کهن و استخوان بندی اصلی آنهاست، لزوم بازنگری و کنکاش را در روش های مطلوب تر طراحی و ساماندهی فضاهای شهری قطعی می کند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر پیکره بندی و هم پیوندی فضایی به مثابه مشخصه های رابطه ای در شناخت فضایی بازارهای سنتی است. در این پژوهش از برنامه گراف استفاده شده است؛ نرم افزاری تکمیلی و مناسب با آیتم هایی که نقش مهمی در شناخت فضایی دارد. در این نرم افزار که توانایی مشخص کردن ریزترین خطوط محوری را دارد، نقشه ها با فرمت JPEG وارد می شود. در پژوهش پیش رو، محدوده، بازار اسلامی و بازار زرگرهای شهر کرمانشاه در ایران انتخاب شده است. محدوده پژوهش به 4 محدوده تقسیم شده است که با توجه به نتایج به دست آمده در محدوده 2 و 4، فضای سبز کاربری های شاخص را تشکیل می دهد. با توجه به مطالعات انجام شده براساس نظریه چیدمان فضایی، بخش های شمالی بدنه این مناطق نسبت به سایر نقاط این منطقه، عمق فضایی بیشتر و هم پیوندی کمتری دارد. ایجاد هم پیوندی و انسجام بخشی در سازمان فضایی شهرها، هم برای باززنده سازی بافت قدیم به ویژه استخوان بندی قدیم شهر کارایی دارد و هم برای رفع نابسامانی های بافت های شهری معاصر مناسب است.