شریف کامیابی

پیشینه و اهداف: امروزه آموزش به روش کاوشگری به عنوان یک روش فعال برای درک پدیده های مورد کاوش، شناخته شده که می تواند توانایی استدلال و درک فراگیران را بهبود بخشد، هدف این پژوهش، سنجش سطح درک مفهومی فراگیران در درس شیمی به کمک مدل سولو(SOLO) در آموزش شیمی به روش کاوشگری است تا چگونگی روابط متقابل استفاده از این روش در جهت افزایش درک مفهومی فراگیران را بیان کند. روش ها : این پژوهش با رویکرد کیفی از نوع تحلیل محتوای قراردادی انجام شد. نمونه گیری از نوع هدفمند بود و تا اشباع کامل اطاعات ادامه یافت. داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با ده گروه از دانش آموزان (هر گروه سه دانش آموز) پایه اول در دبیرستان معرفت تهران پس از اتمام تدریس بخشی از شیمی به روش کاوشگری، جمع آوری شد. تحلیل داده ها به روش تحلیل محتوای قراردادی  انجام گردید و برای اعتبار بخشی یافته ها از دو روش بررسی توسط مشارکت کنندگان و بررسی توسط همکاران استفاده شد.یافته ها: یافته های حاصل از  تحلیل مصاحبه ها نشان داد که حدود 43 درصد دانش آموزان در سطح تک ساختاری و حدود 57 درصد در سطوح بالاتر، چند ساختاری رابطه ای و انتزاع تعمیم یافته، قرار دارند دانش آموزان رشته علوم تجربی با 60 درصد نسبت به دانش آموزان رشته ریاضی 53 درصد عملکرد بهتری نشان داده اند. در بررسی پاسخ ها، نوع تفکر، راهبردها و اشتباهات مفهومی رایج نیز تحلیل شده است. نتیجه گیری:  مدل سولو به معلمان این امکان را می دهد که نتایج یادگیری را ارزیابی کرده و درک دانش آموزان را مورد بررسی قرار دهند. در جهت بهبود درک دانش آموزان از مفاهیم شیمی و افزایش مهارت های عملی آنان، پیشنهاد می شود معلمان از آموزش به روش کاوشگری که  فرصتی فراهم می آورد تا درک مفهومی فراگیران در مباحث شیمی به طور موثری بهبود یابد، استفاده نمایند و این با نتایج پژوهش های قبلی هم سویی دارد. بدین ترتیب ایجاد سازوکار مناسب برای ترویج آموزش به روش کاوشگری می تواند برای برنامه ریزان، مولفان کتاب های درسی بسیار حائز اهمیت باشد.

هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل و مؤلفه های مؤثر بر کیفیت عملکرد نومعلمانِ دانش آموخته شیمی در فرایند تدریس علوم تجربی دوره اول دبیرستان می باشد. روش پژوهش کیفی و از نوع داده بنیاد است. جامعه آماری شامل کلیه نومعلمان دانش آموخته شیمی و مدرسانِ دانشگاهِ فرهنگیان و همچنین متخصصان حوزه آموزش علوم تجربی در آموزش و پرورش بود. نمونه پژوهش روش نمونه گیریِ هدفمند انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها، از مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش کدگذاری اِسمیت استفاده شد. روایی پژوهش از روش بازآزمایی اعضاء بدست آمد. یافته های پژوهش نشان داد که عوامل و مؤلفه های مؤثر بر کیفیت عملکرد نومعلمان برای تدریس علوم تجربی، حاوی پنج بُعد و بیست و هفت مؤلفه است که به ترتیب اهمّیّت شامل: برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان، میزان آگاهی از مفاهیم علوم و دانشِ آموزشِ محتوا، میزان توانایی در تدریس، فعالیت ها و توسعه حرفه ای، امکانات و محتوای درسی می باشد. در نتیجه برای دستیابی به کارایی مؤثر نومعلمان، بازنگری و ساماندهی برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان و رفع نارسایی هایِ موجود، پایش و پژوهش در شیوه های کارآمد کارورزی، تنظیم هِرم اعضای هیأت علمی دانشگاه، متناسب سازیِ برنامه درسی با توسعه و پیشرفت علم و فناوری، گسترش و اصلاح نگرشِ نو معلمان نسبت به روش ها و فنون تدریس در بهبود و اثر بخشی برکیفیت آموزشی نیاز است. 

هدف پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه های دانش فناورانه موردنیاز نومعلمان دانش آموخته شیمی جهت کاربست در فرایند تدریس علوم تجربی دوره اول دبیرستان بود. پژوهش کاربردی از نوع توصیفی – پیمایشی بوده و جامعه آماری آن کلیه نومعلمان دانش آموخته شیمی دانشگاه فرهنگیان مشغول به تدریس علوم تجربی بودند. بر اساس مطالعه اسناد و واکاوی مبانی نظری ابتدا مؤلفه های دانش فناورانه شناسایی شد سپس بر مبنای آنها پرسش نامه تهیه و جهت گردآوری داده ها استفاده شد. مؤلفه های دانش فناورانه در سه بعد نگرشی، دانشی و مهارتی شناسایی و با استفاده از آزمون آماری فریدمن، رتبه بندی و دسته بندی شدند. روایی پرسش نامه بر اساس نظرسنجی از خبرگان حوزه برنامه ریزی درسی، متخصصان دانش فناورانه و معلمان خبره و پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس (87/0=α) تأیید شد. تجزیه وتحلیل داده های حاصل از بررسی مؤلفه های دانش فناورانه نشان داد که وضعیت نو معلمان دانش آموخته شیمی بر اساس نتایج آزمون T (345/0-T=) در جایگاهی نزدیک به میانگین نظری قرار دارد و با  وضعیت مطلوب فاصله دارد.  برای دستیابی به کارایی مؤثر نومعلمان، راهکارهایی چون بازنگری در برنامه درسی دانش فناورانه دانشگاه فرهنگیان و متناسب سازی آن با توسعه و پیشرفت علم و فناوری، گسترش و اصلاح  نگرش نو معلمان نسبت به فناوری های نوین آموزشی و استفاده از فناوری و رسانه های آموزشی در فرایند یاددهی – یادگیری،  برگزاری کارگاه های عملی مبتنی بر دانش فناورانه و تثبیت فرهنگ استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند تدریس نیاز هست.

برای دست یابی به یک توسعه پایدار و با ثبات، باید زمینه های پرورش خلاقیت، نوآوری و توانایی پرداختن به رویکردهای فناورانه را در آموزش عالی توسعه داده و سطح سواد علمی- فناورانه را در جامعه معلمان افزایش دهیم. از اهم فناوری های نو می توان به فناوری نانو که کاربردهای آن درهمه عرصه های صنعت و اجتماع گسترده است اشاره کرد که لازم است حرکت ترویجی بزرگی وجود داشته باشد که همه دانشجو معلمان آگاهی لازم برای ورود به این عرصه را کسب نمایند. در بسیاری از کشورها آشنایی با این فناوری ها را از مدارس ابتدایی آغاز کرده اند و با یک برنامه درسی مناسب به آموزش دانش آموزان می پردازند. در کشور ما نیز مدارس باید از نیازهای جامعه به نیروی کاری متخصص و علمی در عرصه های جدید آگاه باشند و در این راستا مسئولین و سیاست گذاران و برنامه ریزان دانشگاه فرهنگیان وظیفه خطیری در تربیت معلمان متخصص بر دوش دارند و باید برای تربیت نیروهای متخصص در این زمینه برنامه درسی مناسبی تدوین نمایند. بنابراین بازنگری در برنامه درسی و سیاست های آموزشی امری ضروری است.