سیده زینب رضوانی

یکی از روشهای تربیت وتهذیب نفس، در حوزه ی تعلیم وتربیت، مساله خودمهارگری است.خودمهارگری، امری است که امروزه مورد توجه متصدیان امور تربیت قرار گرفته ودرآموزههای دینی از آن به تقوا نیز تعبیر شده است. بنابراین هدف این مطالعه تدوین مدل خودمهارگری جنسی در اندیشه خبرگان بر مبنای آموزه های عفت میباشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی،ازنوع تحقیقات کیفی(توصیفی-تحلیلی) باروش تحلیل مضمون انجام شده است.جامعه آماری این پژوهش 11نفرازخبرگان دانشگاهی وحوزوی روانشناسی وعلوم دینی می باشد که بااستفاده ازروش نمونه گیری گلوله برفی ونقطه اشباع نظری11نفرانتخاب شدند.ابزار جمع آوری بخش کیفی اطلاعات مصاحبه نیمه ساختار یافته برگرفته ازمبانی نظری می باشد. شیوه تجزیه وتحلیل این بخش با استفاده از تحلیل مضمون می باشد. نتایج این بخش از تحقیق در قالب چهار مضمون سازمان دهنده ومضامین پایه تبیین گردید. پیشایندها شامل؛ لزوم سلامت رفتارجنسی، آگاهی از آسیبها و بیماریهای رفتار جنسی کنترل نشده، لزوم پایبندی به اخلاق وتقوا، مراقبتهای تربیتی ازسنین کودکی و پیشگیری از ازدواج سفید وبی بند وباری در جامعه میباشد. راهبردها شامل؛ آموزش جامع مسائل جنسی، تقویت ایمان ودینداری، تسهیل وتسریع شرایط ازدواج جوانان، صبوری وخویشتنداری، لزوم تربیت جنسی جوانان از منظر قرآن کریم وحدیث، داشتن عفاف وحیاوتقواو خودنظارتی ومراقبه میباشد. عوامل زمینه ای شامل؛ تداوم وسلامت نسل وحفظ سنت پیامبر درامر ازدواج، قوانین شرعی وعرفی وعوامل محیطی وژنتیکی میباشد. پیامدهاشامل ؛خویشتن داری جنسی در پرتو عفاف، صبوری وتاب آوری، کاهش رفتارهای جنسی پر خطر وبدون مسئولیت، پرورش توانمندیهای عقلی و اخلاقی،رسیدن به آرامش مطلوب، سلامت وامنیت فرددر اجتماع و ارتباط اجتماعی زن و مرد در پرتو عفاف میباشد.

فرزندآوری، یکی از مسائل مهم پیش روی جوامع گوناگون است که از ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، فقهی، حقوقی و اخلاقی، مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی این مسئله، با نگرش اخلاقی به دلیل حیثیت های مهم علم اخلاق در زندگی حائز اهمیت است. در اخلاق هنجاری، که یکی از شاخه های علم اخلاق است، سه نظریه وظیفه گرایی، پیامدگرایی و فضیلت گرایی مطرح است. دراین میان، سودگرایی که شاخه ای از پیامدگرایی به شمار می آید و بیشترین رواج را در غرب دارد، به تبیین استدلال هایی بر درستی یا نادرستی فرزندآوری به لحاظ اخلاقی پرداخته است . سودگرایان معتقدند اگر فرزندآوری نتایج مطلوبی در پی داشته باشد، به لحاظ اخلاقی، درست و در غیر این صورت، نادرست است. سودگرایان برای اخلاقی بودن فرزندآوری، به دلایل متعددی پرداخته اند؛ از جمله: دلایل اقتصادی و دلایل روان شناختی. با توجه به اهمیت مسائل اقتصادی در جهان امروز، بررسی این دسته از دلایل سودگرایان، از اهمیت ویژه برخوردار است. در این مقاله، به روش عقلی به بررسی و نقد استدلال های سودگرایان بر اخلاقی بودن فرزندآوری پرداخته شده است. بر اساس یافته های پژوهش، نقدهایی با عناوین تنزل انسان از جایگاه خود، جواز سقط جنین و نوزادکشی، جواز به کشی، صنعتی شدن و کاهش نیاز به نیروی کار انسانی، جواز سقط کردن جنین های ناقص و فرزندان معلول، عدم ملازمه افزایش جمعیت و منفعت اقتصادی و لزوم تقدم منفعت اقتصادی خانواده بر استدلال های سودگرایان در اخلاقی بودن فرزندآوری در دو بعد منفعت اقتصادی خانواده و اجتماع وارد است. بنابراین برای اخلاقی بودن فرزندآوری باید به دنبال اقامه استدلال های وظیفه گرایانه بود. 

امروزه فرزندخواهی و فرزندآوری یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار اجتماعی، اخلاقی، حقوقی در جوامع بشری است. گسترش یا عدم گسترش آن، موضوع نزاع موافقان و مخالفان است. موافقان ادله ای نظیر زنده شدن ایام خردسالی و کودک درون والدین، ایجاد آرامش روانی ناشی از رشد اقتصادی- اجتماعی برای خود و جامعه، شادی والدین، تحقق انگیزه های والدین و غیره را در راستای گسترش فرزندخواهی ذکر کرده اند. در مقابل مخالفان نیز استدلال هایی مبنی بر مسئولیت سنگین فرزندآوری، مشکلات جسمی و روانی برای مادر، خطرات زیست محیطی و عدم آرامش روانی برای پدر و مادر و غیره را مطرح می کنند. تبیین و تحلیل این موضوع در اخلاق هنجاری با رویکرد سودگرایانه نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا اساس این دیدگاه سود و لذت بیشتر برای اکثر افراد است. اگرعملی چون فرزندآوری سود بیشتری برای اکثر افراد در پی داشته باشد، به لحاظ اخلاقی درست است و در غیر این صورت نادرست خواهد بود. ازآنجاکه یکی ازمنافع مهم برای انسان درهرمسئله ای منفعت روانشناختی آن است و زمینه ساز ترغیب فرد به یک عمل یا عدم آن می گردد، در این پژوهش پیامدهای روانشناختی فرزندآوری ازنگاه سودگرایان موافق و مخالف فرزندآوری به شیوه توصیفی-تحلیلی بررسی ونقد شده است.

در نوشتار پیش رو ابتدا مبانی علمی تربیت کودک در هفت سال اول، با توجه به روایت «الولد سید سبع سنین...» مفهوم شناسی شده و سپس برخی از معروف ترین نظریات روان شناسی در زمینه رشد کودک به روایت مذکور عرضه شده است تا ضمن نقد و بررسی این نظریات، اصالت برنامه های تربیتی اسلام از منظر دانش تجربی آشکار شود. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای است. بر اساس نتایج، مهم ترین برنامه تربیتی اسلام در هفت سال آغازین زندگی کودک، برخورد محترمانه و بزرگوارانه با کودک است. گزینش مرحله سیادت بر مبنای مسائل دقیقی صورت گرفته است؛ مسائلی همچون نیازهای خاص دوران کودکی، ویژگی های منحصر به فرد کودک در این دوران و آثار مثبتی که روش های خاص تربیتی این دوران بر شخصیت کودک بر جای می گذارد. با توجه به نگرش محدود روان شناسی تجربی نسبت به ماهیت انسان، شاید تعداد انگشت شماری از نظریات موجود در حیطه روان شناسی کودک کاملاً صحیح و بی نقص باشند. با این وجود مرحله سیادت وارد شده در روایت مورد بحث با در نظر گرفتن تمام جوانب و چهارچوب های رشد کودک در عین سادگی و کوتاهی، مدلی جامع و شامل را ارائه می دهد که باید توسط والدین و نظام های آموزشی مورد توجه ویژه ای قرار گیرد. 

جهانی شدن فرآیندی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است که بر وجوه گوناگون زندگی تاثیرگذار بوده است. این پدیده در کنار برخی تاثیرات مثبت، منجر به آسیب های اجتماعی در جوامع مختلف شده است. این امر نشانگر ضرورت بررسی خانواده به عنوان زیرساخت اصلی جامعه است؛ زیرا هر نوع آسیب به آن، کل ساختار جامعه را به مخاطره می اندازد. بنابراین این نوشتار با روش فراتحیل کیفی، تأثیر جهانی شدن بر نهاد خانواده را در ابعاد ساختاری، فرهنگی و تربیتی مورد واکاوی قرار داده است تا از این منظر مهم ترین چالش های فرآیند جهانی شدن بر تحکیم خانواده را آشکار سازد. در این راستا مقالات و پایان نامه های انجام شده از سال 1388- 1398، که در مجموع 15 اثر با بیشترین ارتباط موضوعی بودند، انتخاب و و با روش فراتحلیل کیفی بررسی شد و در گام دوم با روش توصیفی- تحلیلی راهکارهای برون رفت از آن بر اساس آموزه های اسلامی تبیین شد. دستآورد پژوهش حاضر نشانگر آن بود که جهانی شدن نه تنها کارکردهای خانواده، بلکه اصل و تمامیت آن را به چالش کشیده است که برخی از آنها از این قرار است؛ روند نزولی کیفیت روابط، فرد گرایی، مصرف گرایی، تضعیف فرهنگ بومی، تضعیف انسجام و وحدت خانواده، نسبیت گرایی در ارزش های انسانی و خانوادگی، گسترش نگرش و ارزش های مجازی، آزادی جنسی، بی بند وباری، تنزل جایگاه انسانی زنان، اختلال در جامعه پذیری و فرایند تربیت فرزندان مخاطرات پیش روی نظام خانواده می باشد. راهکارهای کاهش آثار نامطلوب جهانی شدن بر تحکیم خانواده عبارتند از تقویت باورهای دینی در خانواده، آگاهی بخشی خانواده ها، تأکید بر استمرار و حفظ خانواده طبیعی، تحکیم روابط خویشاوندی، رعایت مرزهای رفتاری و عاطفی درون خانواده و بیرون آن، مدیریت استفاده از رسانه ها در خانواده، تقویت ارزش های بومی و دینی خانواده، ارتقاء مهارت های فرزندپروری در خانواده و تقویت عفاف و خویشتن داری در جامعه، ارتقاء عزت نفس فردی و ملی.