صدیقه افتاده

از مهم ترین عبادات و واجبات مالی در ادیان الهی، زکات و خمس است که نقش کلیدی در اصلاح و ساماندهی اقتصادی ایفامی کنند. در اسلام، زکات در کنار نماز، از پایه های دین محسوب می شود، به گونه ای که انکار آن به کفر و شرک می انجامد. متون عهدین نیز به چنین عباداتی اهتمام ورزیده و در راستای حمایت از نیازمندان و آسیب دیدگان جامعه به پرداخت های مالیاتی تأکیدکرده اند. تحقیق حاضر که با روی کرد توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، به بررسی تطبیقی ماهیت، چگونگی، میزان و شکل پرداخت فریضه های مالی زکات و خمس در قرآن و عهدین می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که زکات و خمس در قرآن به عنوان فریضه ای واجب در جهت رفع نیاز محرومان و ترویج فرهنگ همیاری تشریع شده است. در تورات نیز زکات فریضه ای واجب بوده که البته نحوه پرداخت و کاربردهای آن با زکاتِ اسلامی متفاوت است. در عهد جدید، تنها توصیه اخلاقی به پرداخت صدقه و بخشش مال به نیازمندان شده است. به طور کلی از نگاه این ادیان، دریافت کننده نهایی عبادات مالی، خداوند است و بندگان با انجام آن خود را در مسیر هدف نهایی خلقت و تقرب به پروردگار قرارمی دهند. این مطالعه، پیوندهای مشترک و تفاوت های تطبیقی عبادات مالی را در ادیان ابراهیمی نشان می دهد و مشخص می کند که هرچند در کاربرد و میزان پرداخت، تفاوت هایی وجوددارد، اما در اصل و هدف مشترکی که دنبال می کنند، رسالتی مشابه دارند. 

آبرومندی از جمله ارزشمندترین ضائل اخلاقی در آموزه های دینی است. امروز با گسترش فضاهای مجازی، حفظ حریم خصوصی و پرهیز از هتک حرمت افراد اهمیت بسزایی دارد. از راهکارهای تحقق صفت والای آبرومندی در جامعه اسلامی، بهره گیری از تعالیم قرآن و عترت است. نتایج این پژوهش که با روش تحقیق کتابخانه ای انجام شده است نشان می دهد که قرآن کریم ضمن معرفی مصادیق برتر آبرومندان در دنیا و آخرت به تبیین خصوصیات اخلاقی ایشان پرداخته است، چنانکه حضرت محمد صلی الله علیه و آله با رفعت در نام و مقام، اسوه کامل مکارم اخلاقی و اهلبیت علیهم السلام به واسطه همراهی با ایشان از مصادیق برجسته آبرومندان و شفاعت کنندگان روز محشر معرفی شده اند. همچنین با توصیف تلاش حضرت لوط علیه السلام در حفظ حرمت میهمانان؛ خوش نامی حضرت صالح علیه السلام در جامعه؛ خویشتنداری بی نظیر حضرت یوسف علیه السلام؛ وجاهت حضرت موسی علیه السلام و حضرت عیسی علیه السلام و پاکدامنی حضرت مریم علیه السلام به معرفی ایشان به عنوان طلایه داران آبرومندی پرداخته شده است. افزون بر آن، از یاران فقیر پیامبر صلی الله علیه و آله یعنی اصحاب صفه به واسطه ایمان راستین پاسداری از اسلام و پایداری در برابر امتحان الهی به مثابه مصداق فراگیر آبرومندان یاد شده است. 

اصطلاح تأویل که برگرفته از آیات قرآن و روایات پُرشمار فریقین است، بر وجود معنایی فراتر از ظاهر الفاظ قرآن دلالت دارد. درباره معنا و ماهیت، چگونگی تأویل و گستره آن در قرآن، پیوسته گفتگوهایی در بین محققان وجود دارد و آثار گوناگونی نیز در این زمینه پدید آمده است. کتاب تأویل الآیات الظاهره، نوشته علامه سید شرف الدین حسینی استرآبادی از علمای قرن دهم هجری با رویکرد متفاوتی به معنای تأویل به نگارش درآمده است. بررسی های اولیه نشان می دهد که مؤلف گستره وسیعی از آیات قرآن را با روایات پیشوایان معصوم دین (ع) و با پیش فرض های ویژه ای، تأویل کرده است. این نوشتار که به شیوه توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، کتاب تأویل الآیات الظاهره، را از لحاظ ماهیت تأویل، مبانی تأویل و گونه شناسی روایات تأویلی مورد بررسی قرار می دهد. نتایج تحقیق بیانگر آن است که تأویل در این کتاب معنایی عام دارد که شامل معنای ظاهری و باطنی می شود و با این رویکرد، بسیاری از آیات قرآن کریم -که از نگاه مؤلف به نوعی به اهل بیت (ع) ارتباط دارد- با استفاده از روایات این بزرگواران تأویل شده است.

فهم قرآن و معنای آن در گرو فهم مفرده ها و مفاهیمی است که زنجیروار به هم پیوسته و در ارتباطند. تکامد اسمی دسته ای از واژه های قرآن هستند که تنها یک بار در قرآن کریم به کار رفته اند. لذا از نظر اهمیت به دلیل دشواری در فهم، نیاز به معناشناسی دارند. بر همین اساس لازمه فهم واژه های تکآمد، بررسی و شناسایی ساختار، ریشه و واکاوی معنای آنها در کتب لغت و بررسی روابط هم نشینی و جانشینی می باشد؛ تا هم ابزار شناخت درست و دقیق قرآن فراهم گردد و هم ترجمه ها و تفسیرهایی که با بی توجهی معنای این کلمات دچار لغزش شده اند، آسیب شناسی گردند و در نتیجه الگویی مناسب برای معنا و ترجمه آنها ارائه گردد. بنابراین در مورد واژه منهاج در آیه 48 سوره مبارکه المائده به عنوان یک واژه تکامد اسمی مراحل فوق طی گردید و معنای واقعی آن با توجه به ریشه،ساختار از دل کتابهای لغوی بیرون کشیده شده؛ و مفهوم آن با عنایت به سیاق و روابط هم نشینی با واژه شرعه و روابط جانشینی با واژگانی که از لحاظ معنایی شبیه به واژه منهاج بودند از قبیل: صراط، سبیل، نجد، فجّ، حبک، جدد و ریع بررسی شده است نتیجه آن که اگرچه واژگان به ظاهر ترادف معنایی دارند اما این ترادف نسبی بوده و مطلق نیست. بلکه هر واژه ای از لحاظ خصوصیت معنایی مفهومی مستقل از دیگر واژه ها دارد و واژه منهاج نیز به معنای راه روشن و آشکار است. و در نهایت سه ترجمه (میبدی، مکارم شیرازی و انصاریان) از واژه مذکور مورد آسیب شناسی قرار گرفته اند و ترجمه پیشنهادی نگارنده بیان گردیده است.