حسین رحمانی زاده

     یکی از مهم ترین نظریات معناشناسی در دهه های گذشته، نظریه «بینامتنی» است که روابط بین متن های مختلف و چگونگی ارتباط و تعامل آن ها را مورد بررسی قرار می دهد و موجب خلق متن جدید می شود. طبق این نظریّه، هر متنی یک بافت جدید از متون متحوّل شده است. بر اساس این نظریّه، تعامل آیات قرآن کریم و ادعیه صحیفه سجادیه قابل تحقیق و بررسی است. انس دائمی امام سجاد(ع) با قرآن و ارتباط و تأثیرپذیری آن حضرت از کلام الله، زمینه تعامل میان متن پنهان(قرآن) و متن حاضر(صحیفه) را فراهم کرده است. از این رو، در موارد زیادی، فهم شایسته ادعیه صحیفه سجادیه جز در پرتو شناخت رابطه آن با قرآن امکان پذیر نیست. این پژوهش در صدد است روابط بینامتنی دعای 42 صحیفه (که به دعای ختم قرآن مشهور است) با قرآن کریم را مورد پی جویی قرار دهد تا افق معنایی جدیدی از این دعا به دست آورد. روش مورد استفاده در این پژوهش، از نوع تحلیلی توصیفی است. نتایج حاصل از این تحقیق، گویای آن است که بخش عمده روابط بینامتنی صحیفه سجادیه با قرآن، از نوع ساختاری و به شکل نفی متوازی است که در آن، امام سجاد(ع) به جهت ارتباط عمیق با قرآن، توانسته اند نوعی سازش استوار میان کلام خویش و متن غایب ایجاد و تعاملی آگاهانه با آن خَلق کنند.

قرآن دارای ماهیت ویژه زبانی است که در سراسر آن با تعدد متکلّم و مخاطب و به بیانی دیگر با چرخش و شکست مخاطب مواجه هستیم. سنّت و الگوی «مخاطبه با کلام الله» حاکی از همین ویژگی زبانی است که در سیره معصومین(ع) متجلی بوده است. معصومین(ع) به هنگام قرائت، ارتباط دو سویه با قرآن برقرار کرده و در مقام گفت وگو و دیالوگ با قرآن، عباراتی را بیان می کردند. به عنوان مثال امیرالمؤمنین(ع) پس از تلاوت آیه ﴿سبّح اسم ربّک الأعلی﴾ می فرمودند: «سبحان ربّی الأعلی». این پژوهش با بررسی سیر تاریخی و استخراج و گونه شناسی چنین گزاره هایی، سعی دارد به الگویی جامع و مستند به سیره ائمه معصومین(ع) در تعامل با قرآن دست یابد. در این تحقیق که با روش تحلیلی- توصیفی انجام شده است، مشخص می شود، مخاطبه های اهل بیت(ع)، با قرآن گاه کلامی بود و گاه غیر کلامی. مخاطبه های کلامی ایشان نیز گاه برگرفته از عبارات قرآنی بود و گاه بدون استفاده از آن ها.

یکی از وجوه درخشان سیره امام رضا (علیه السلام) که در تاریخ گزارش شده است، نماز بارانی است که حضرت در زمان اقامتشان در خراسان اقامه فرمودند. این رویداد اهمیت بسیار زیادی دارد و از جوانب مختلف می تواند تحلیل و بررسی شود؛ هم از بُعد عبادی تربیتی و هم از بُعد سیاسی اجتماعی. از همین رو، توجه به ابعاد مختلف این بخش از سیره امام رضا (علیه السلام) می تواند راهگشای بسیاری از مسائل مورد ابتلا در جامعه اسلامی باشد. در این مقاله سعی شده است ضمن بازخوانیِ واقعه تاریخیِ نماز باران امام رضا (علیه السلام) کارکردها و آثار نماز باران مبتنی بر سیره آن حضرت در دو بُعد کارکردهای سیاسی اجتماعی و کارکردهای عبادی تربیتی بررسی و تبیین شود. یافته های این پژوهش که به اعتبار ماهیت و روش «تحلیلی توصیفی» و به اعتبار موضوع «تاریخی روایی» است، نشان می دهد مبارزه فرهنگی با نظام طاغوت، ایجاد وحدت و نشاط اجتماعی، نشر توحیدباوری و گرایش عمومی به دین، از جمله کارکردهای نماز باران در سیره رضوی است.