میلاد فتحی

کیفیت زندگی در مدرسه مولفه ای که در دهه اخیر به دلیل اهمیتی که در زندگی دانش آموزان داشته، مورد توجه قرارگرفته است و به عنوان سطح کیفیت ابعاد مختلف مرتبط با زندگی در مدرسه تعریف می گردد. با توجه به اینکه دانش آموزان زمان زیادی از وقت خود را در فضاهای کلاس صرف می کنند، کیفیت معماری داخلی و مبلمان کلاس های درس اهمیت زیادی پیدا می کند. این مقاله با توجه به این مهم، در نظر دارد ارتباط میان طراحی محیط داخلی کلاس ها و کیفیت زندگی در مدرسه بسنجد. برای دستیابی به این هدف تعداد 144 دانش آموز به وسیله پرسشنامه استاندارد سنجش کیفیت زندگی و پرسشنامه محقق ساخته کیفیت محیط داخلی کلاس ها مورد پرسش واقع شدند. همبستگی متغیرهای اصلی پژوهش به روش پیرسون سنجیده و مشخص شد. میان تمام متغیرهای مؤثر در طراحی داخلی کلاس ها و کیفیت زندگی در مدرسه رابطه معناداری برقرار است.

مقدمه: راهکارهای طراحی شهری در کاهش جرائم، مکرر مورد آزمون قرار گرفته است، اما کمتر تلاشی برای آزمون و انطباق این نظریات با شرایط ویژه شهرهای ایران صورت گرفته است. در میان بافت های مختلف شهری، بافت های فرسوده از نظر فعالیتی و کالبدی بستر مناسب تری برای رشد و شکل گیری مکان های جرم خیز هستند. از فنون کارآمد تحلیل بافت های شهری می توان به تئوری چیدمان فضا که به دنبال کشف ارتباط میان محیط انسان ساخت و زندگی اجتماعی ساکنان است، اشاره کرد. از این رو، با استفاده از این تکنیک می توان پاره ای از الگوهای رفتاری موجود در فضاهای شهری را شناخت و طرح های شهری را سازگار با این الگوها ارائه داد. پژوهش های مربوط به امنیت با استفاده از تکنیک چیدمان فضا بر این فرض بنا شده اند که با افزایش «نظارت طبیعی» در فضاهای عمومی می توان احتمال وقوع جرم را کاهش داد. در میان کلان شهرهای ایران، کرج به واسطه رشد سریع کالبدی، دارای ضعف های جدی در ساختار شهری است. این ضعف های کالبدی و فضایی در بافت های فرسوده این شهر بیشتر به چشم می خورد. از این رو، بافت فرسوده محله قلمستان به عنوان یکی از محلات قدیمی این شهر برای مطالعه و تحلیل انتخاب شده است. در این پژوهش تلاش شده است تا با سنجش پیکره بندی فضایی محله قلمستان کرج و شناخت ویژگی های فضایی و کالبدی، طرح هایی برای ارتقای امنیت ارائه شود و میزان اثربخشی این طرح ها در بهبود امنیت محله نیز با استفاده از تکنیک چیدمان فضا پیش بینی شود.مواد و روش هاپژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی تحلیلی است. روش گردآوری داده ها میدانی است. سنجش امنیت معابر بر اساس چک لیست، تکمیل پرسشنامه و عکس برداری صورت گرفته است. محدوده مطالعه بافت فرسوده محله قلمستان در مرکز شهر است. محله قلمستان از مناطق قدیمی شهر کرج است. تحلیل بافت فرسوده قلمستان به وسیله نرم افزار UCL.Depthmap انجام شده است. نمونه آماری در دو مرحله از پژوهش انتخاب شده است. در هر دو مرحله از فرمول کوکران با ضریب خطای 0/05 برای تعیین حجم نمونه استفاده شده است. پرسشنامه میان 348 نفر از اهالی قلمستان توزیع شد. تعداد کل معابر محله 102 و با همان ضریب خطا، حجم نمونه 43 محاسبه شده است. داده های چک لیست ها و پرسشنامه با استفاده از روش مُد وارد فاز تحلیل شدند. پس از حذف داده های ناسازگار به منظور تحلیل رابطه متغیرها از آزمون همبستگی در محیط نرم افزار Spss نسخه 23 استفاده شد. پس از ارائه پیشنهادهای طراحی بر اساس تحلیل های صورت گرفته و در آخر دوباره طرح های ارائه شده با روش چیدمان فضا و دوازده مؤلفه اصلی چک لیست سنجش شده است. یافته هاداده های مستخرج از پرسشنامه نشان داد وضعیت احساس امنیت شهروندان محله قلمستان معادل 57/25 درصد به دست می آید. ضریب همبستگی پیرسون میان میزان امنیت و میزان هم پیوندی 0/784 استخراج شده است، بنابراین بین درصد امنیت و میزان هم پیوندی رابطه معناداری برقرار است؛ به این معنا که با افزایش میزان هم پیوندی معابر محله قلمستان، میزان امنیت معابر نیز افزایش می یابد. همچنین بین درصد امنیت و میزان عمق رابطه معناداری برقرار است. این رابطه با توجه به میزان منفی ضریب همبستگی پیرسون به آن معناست که با افزایش میزان عمق معابر محله قلمستان، میزان امنیت معابر کاهش می یابد.نتیجه گیریتغییرات مؤلفه های چیدمان فضایی در طرح های پیشنهادی، نشان دهنده تغییرات مثبت امنیت در معابر قلمستان است. اصلاحات پیشنهادی با هدف بهبود در معابر با ضعف شدید انجام گرفته و در خصوص عدم تغییر سلسله مراتب اهمیت معابر علاوه بر حفظ انسجام نسبی بافت توانسته مؤلفه های مؤثر در امنیت را بهبود بخشد. در این طرح ها میزان امنیت به صورت میانگین 22/37 افزایش پیدا کرده است. افزایش میزان امنیت پس از انجام اصلاحات کالبدی در محدوده های مشخص شده تأیید می شود و می توان با اصلاح کالبدی در فضاهای شهری در بافت فرسوده بروز ناامنی و جرم را کاهش داد. 

تأمین امنیت شهروندان یکی از دغدغه های طراحان، برنامه ریزان و مسئولان شهری است. شناخت شهرها به علت پیچیدگی های بسیار نیازمند استفاده از روش ها و فنون نوینی است که بتواند روند تصمیم گیری را تسهیل و تدقیق نماید. این مقاله با محوریت شبکه فضایی شهری تلاش دارد تا با بهره گیری از تکنیک چیدمان فضا راهکارهای طراحی را ارائه و این راهکارها را مورد آزمون قرار دهد. فرآیند پژوهش مبتنی بر فرضیه ی رابطه معنادار الگوی پیکرهبندی بافت فرسوده شهری با امنیت محیطی، به آزمون، تحلیل، ارائه طرح و بازارزیابی در محله قلسمتان کرج می پردازد. به منظور آزمون فرضیه، پیکره بندی فضایی محله قلمستان براساس نقشه محوری در نرم افزار DepthMap استخراج و رابطه آن از طریق آزمون همبستگی با داده امنیت معابر در نرم افزار Spss23 تحلیل شد. نتایج مبین رابطه معنادار مستقیم میان همپیوندی و رابطه معنادار معکوس میان عمق با امنیت محیطی معابر بوده است. در مرحله نهایی نیز طرح های پیشنهادی ارائه شده از طریق تئوری چیدمان فضا مجدد ارزیابی شد. نتایج گویای ارتقاء امنیت محیطی معابر در طرح پیشنهادی بوده است؛ به صورتی که میزان همپیوندی از 0.536 به 0.646 ارتقاء و میزان عمق معابر از 13.309 به 10.954 کاهش پیدا کرده اند. همچنین میانگین متغیر اتصال معابر تجاری کاهش و در معابر مسکونی این میزان دارای افزایش اندکی بوده است. بر این اساس می توان گفت در محله قلمستان در صورت افزایش میزان همپیوندی و کاهش میزان عمق می توان امنیت را در معابر افزایش داد. علاوه بر این در صورت اعمال اصلاحات کالبدی پیشنهادی بر اساس معیارهای بیان شده در پژوهش می توان امنیت محیطی محله قلسمتان را بهبود بخشید.

پارک های علم و فناوری در توسعه علمی کشور نقش مهمی ایفا می کنند. محیط کالبدی این پارک ها در دو حوزه معماری و شهرسازی می بایست با هدف بهبود کارایی کارکنان طراحی شود. با نگاه به این موضوع، هدف این مقاله تحلیل رابطه عوامل شهری (ساختار فضایی و کیفیت فضای باز) و عوامل کالبدی معماری، در پارک های علم و فناوری بر بهره وری کارکنان است. این پژوهش از بعد هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی است. محدوده مطالعه شامل «پارک علم و فناوری البرز» و «پارک علم و فناوری ارتباطات و فناوری اطلاعات» است. گردآوری داده ها با پرسشنامه صورت گرفت و نمونه آماری شامل ۲۲۶ نفر از کارکنان شرکت های فعال در این دو پارک بود. متغیرهای محیطی معماری بر اساس مدل ویشر (2007) در سه گروه «فیزیکی»، «عملکردی» و «روانی» تقسیم شد. این متغیرها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس (ANOVA) رتبه بندی شدند. برای شناخت ساختار فضایی از روش چیدمان فضا در محیط نرم افزار UCL.Depthmap.10 استفاده شد. سنجش کیفیت محیط شهری نیز از طریق پرسشنامه محقق ساخت صورت گرفت. در تحلیل استنباطی، از روش تحلیل عاملی تأییدی (CFA) و تحلیل مسیر به روش «حداقل مربعات جزئی»، بهره گرفته شد. یافته های پژوهش نشان داد اکثر عوامل مدل ویشر از نظر کارکنان تأثیر بیشتری نسبت به عوامل شهری بر بهره وری دارند. ولی این متغیرهای معماری بیان کننده تمام تأثیرات نیست، به صورتی که میزان تأثیر ساختار فضایی بر بهره وری کارکنان کمتر از «عواملِ کالبدی»، اما بیشتر از «عواملِ عملکردی» است. همچنین در زیر متغیرهای ساختار فضایی، تأثیر متغیرهای «همپیوندی»، «عمق» و «اتصال» بر بهره وری برابر نبود.

هدف اصلی طراحی فضاهای اداری، خلق فضایی است که کارکنان در آنجا به بهترین نحو به انجام وظیفه بپردازند. در میان عوامل مؤثر بر بهره وری کارکنان، عوامل محیطی و کالبدی دارای نقش مهمی هستند و این نقش در مراکزی که در حوزه دانش و پژوهش فعالیت می کنند، اهمیت بیشتری دارد. زیرا بهره وری نیروی کار در این الگوهای کاری نقش پررنگ تری دارد. با توجه به نقش عوامل محیطی و اهمیت مراکز پژوهشی در میان فضاهای اداری، هدف این پژوهش، تبیین مدل ارتباط متغیرهای محیطی مؤثر بر بهره وری کارکنان در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی است. پژوهش از حیث هدف، توسعه ای و از نظر روش توصیفی محسوب می شود. پس از مطالعات اسنادی، 31 متغیر اولیه استخراج شد و با استفاده از روش دلفی بر مبنای آراء خبرگان، به 16 متغیر کاهش یافت. سپس، مطابق مدل ویشر در 3 سطح، طبقه بندی شد. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه و محدوده مطالعه شامل 4 مرکز تحقیقاتی معماری و شهرسازی در شهر تهران است. در تحلیل استنباطی، برای آزمون فرضیات، از روش تحلیل عاملی تأییدی (CFA) و تحلیل مسیر به روش حداقل مربعات جزئی (PLS) در محیط نرم افزار LISREL.10.2 استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که ابعاد فیزیکی، عملکردی و روانی محیط کار بر بهره وری کارکنان مراکز تحقیقات معماری و شهرسازی تهران مؤثر است. در این میان، مهم ترین عوامل فیزیکی به ترتیب شامل دما و تهویه، نویز و آکوستیک، نور و ارگونومی، مهم ترین عوامل عملکردی به ترتیب شامل چیدمان دفاتر کار، ابعاد و تناسبات، سازمان فضایی، طبیعت گرایی و شفافیت و مهم ترین عوامل روانی به ترتیب شامل حریم خصوصی، امنیت، تعاملات و مالکیت هستند. همچنین الگوی کاری، بیشترین رابطه را با عوامل روانی دارد و ارتباط معناداری با عوامل فیزیکی ندارد.