حمیدرضا قائدعلی

دوران دفاع مقدس، عرصه تبلور استعدادهایی بود که از متن آن، فرماندهان جوانی رشد یافتند که امروز اسوه و الگوی فرماندهی و مدیریت جهادی در دوران ما به شمار می روند. سؤال این است که این افراد براساس چه مؤلفه هایی برای جایگاه فرماندهی انتخاب شدند؟ ازاین رو، هدف از انجام این تحقیق، شناسایی مؤلفه های انتخاب فرمانده با استفاده از تجارب دوران دفاع مقدس است. به منظور دستیابی به این هدف، با بهره گیری از روش تحلیل مضمون و ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته با 17 نفر از فرماندهان عالی رتبه دوران دفاع مقدس، پژوهش حاضر صورت پذیرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد، انتخاب فرماندهان در دوران دفاع مقدس براساس 5 مؤلفه: «سابقه، جهادی بودن، قدرت تحلیل، مهارت ارتباطی و وضعیت جسمانی» بوده است و هرکدام از این مؤلفه ها دارای ابعادی هستند که درقالب 32 مضمون سازمان دهنده در این پژوهش شناسایی شده است. 

راهیان نور یک نوآوری موفق از جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در موضوع گردشگری است که توانسته با بهره گیری از فرهنگ ایثار و شهادت، تأثیر بسزایی در فرهنگ عمومی و نسل جوان کشور بگذارد. در این میان، یادمان های راهیان نور هماکنون به عنوان یک مجموعه فرهنگی، نقش حلقه اتصال زنجیره فعالیت های فرهنگی را در راستای تأثیرگذاری بر روی مخاطبان راهیان نور ایفا می کند. هدف این پژوهش، شناسایی موقعیتی (نقطه اهرمی) است که تغییرات کوچک در مدیریت فرهنگی یادمان، آثار فرهنگی بزرگی را در مخاطبان می گذارد. به منظور دستیابی به هدف پژوهش، در سه گام با بهره گیری از تحلیل محتوای کمی، تکنیک خط داستان و تجزیه و تحلیل مضمون، یافته های تحقیق استخراج و سامان یافت. داده های تحقیق در گام اول و دوم به صورت مصاحبه هایی نیمه ساختاریافته با 70 نفر و در گام سوم با 27 نفر از خبرگان و دست اندرکاران راهیان نور گردآوری شده اند. نتیجه پژوهش حاضر نشان می دهد «فضاسازی در یادمان های دفاع مقدس» نقطه اهرمی فرهنگی در مدیریت یادمان ها است که با یادآوری دوران دفاع مقدس و القای معانی و محتوا به صورت ناخودآگاه (ادراک غیرمستقیم) از طریق ارتباط با محیط یادمان بیشترین اثر را بر زائران دارد. فضاسازی در یادمان های دفاع مقدس دربردارنده ابعاد اساسی شامل: گویاسازی (بازسازی و حفظ آثار دفاع مقدس)؛ طراحی و ایجاد؛ نشانه گذاری و 4- پویایی یادمان (زنده بودن) است که باید در سیاست گذاری ها و اجرا مدنظر قرار گیرند.

یک فعال فرهنگی برای فعالیت نیازمند مدل ها و الگوهایی مدون است، اگر مدل و الگوی اسلامی در اختیار نداشته باشد، چه بسا از مدلهای رایجی استفاده کند که ساخته و پرداخته کارگاه های علم سازیِ فرهنگِ غربی است و غرب به خوبی از این محور حمله نرم خود را علیه فعالان تدارک دیده و مدل های آماده خویش را عرضه می کند. تحقیق حاضر به دنبال ارائه مدل مناسب برای فعالیت فرهنگی در دانشگاه است. با توجه به نوین بودن تحقیق در ارائه مدل نحوه صحیح فعالیت فرهنگی در دانشگاه، از روش تحقیق کیفی استفاده شده است. داده های تحقیق حاضر با انجام مصاحبه های نیمه ساختاریافته با بیست و یک نفر از اساتید حوزوی و دانشگاهی و برگزاری چهار جلسه توفان فکری با حضور هفت نفر از فعالان دانشجویی فراهم شد، مؤلفه های اصلی در الگوها و نمونه های موفق و ناموفق فعالیت های فرهنگی در دانشگاه گردآوری و با استفاده از تجزیه وتحلیل مضمون (تِم) دسته بندی شد. از میان این مؤلفه ها مفهوم «عملیات فرهنگی» با معنای «مجموعه ای از اقدامات و فعالیت های منسجم و هماهنگ فرهنگی برای تحقق یک هدفِ عینیِ اجتماعی، که بر اساس شناخت محیط طراحی و اجرا می شود» تعریف و به عنوان مدل مطلوب فعالیت فرهنگی معرفی گردید. سپس جهت تبیین ابعاد مختلف موضوع، 34 تم فرعی استخراج شد و این مضامین در سه تم اصلی: «محورهای عملیات فرهنگی در دانشگاه»، «اهداف عملیات فرهنگی در دانشگاه» و «اصول حاکم بر عملیات فرهنگی در دانشگاه» دسته بندی گردید.

این تحقیق با استفاده از نظریه داده بنیاد با بررسی بیانات، پیامها و استفتائات مقام معظم رهبری(مد ظله) در موضوع دفاع مقدس و راهیان نور به دنبال ساخت تصویری کلان از این پدیده نوظهور است. جامعه آماری تحقیق تمامی بیانات، استفتائات و پیامهای رهبری است. 84 گزاره از میان 36 مورد از بیانات و پیامهای مرتبط با موضوع تحقیق انتخاب و با کد گذاری گزاره های منتخب، 126 کد باز (مفهوم اولیه) شناسایی شد و در ادامه با لحاظ نمودن اشتراکات محتوایی کدهای باز، 24 مورد مفهوم اساسی تولید گردید. یافته های این تحقیق نشان می دهد اردوهای راهیان نور برای جلوگیری از فراموشی یاد دوران دفاع مقدس و زیارت مقتل شهیدان توسط جمعی از رزمندگان دفاع مقدس شکل گرفت که پس از مدتی به یکی از بزرگترین عملیاتهای فرهنگی نظام با تأثیر مثبت بر فرهنگ عمومی کشور تبدیل گشت و اکنون به منظور توسعه اردوهای راهیان نور باید به صورت فرابخشی و با استفاده از ظرفیت تمامی دستگاه های حکومتی و مؤسسات و گروه های مردمی عمل نمود. در این میان توجه به زیارت با معرفت زائران، جلوگیری از تحریف دفاع مقدس و جلوگیری از حوادث و سوانح راهیان نور ضروری است.

داده های این تحقیق با مصاحبه های نیمه ساختاریافته با بیست و یک نفر از استادان حوزوی و دانشگاهی و برگزاری چهار جلسه توفان فکری با حضور هفت نفر از فعالان دانشجویی گردآوری شد و با استفاده از تجزیه و تحلیل مضمون (تِم) عواملی که در کاهش اثربخشی فعالیتهای فرهنگی در دانشگاه مؤثر بود شناسایی شد؛ این عوامل با توجه به اشتراکاتی که داشت به سه دسته (تم اصلی) "ضعف در هدف"، "ضعف در شناخت فرهنگ" و "ضعف در برنامه ریزی و سازماندهی" تقسیم بندی شد و هر کدام از این تمهای اصلی شامل تمهای فرعی است که به عنوان مؤلفه های تشکیل دهنده آن معرفی شده است؛ هم چنین در این مقاله بر اساس یافته ها، راهکارهایی برای حذف این عوامل پیشنهاد شده است.

مدیریت جهادی در دهه نخستین انقلاب اسلامی در جهاد سازندگی که استوار بر ارزش های اسلامی بود، با وجود محدودیت در منابع و سرمایه های مادی، با تکیه بر نیروی انسانی خود (جهادگران) توانست بهره وری بالاتری نسبت به دیگر سازمان های کشور ارائه دهد؛ از این رو بررسی نقش نیروی انسانی و ویژگی های جهادگران در تبیین موضوع مدیریت جهادی باید مورد توجه قرار گیرد. به همین منظور، هدف از ارائه مقاله حاضر، بررسی و استخراج ویژگی های جهادگران و مقایسه آن با مؤلفه های هوش معنوی است. با استفاده از روش تحقیق تجزیه و تحلیل تم(مضمون)، 57 مقاله مرتبط با موضوع تحقیق که در مجموعه مقالات همایش های ملی فرهنگ و مدیریت جهادی 1386،1387و 1388 به چاپ رسیده و حداقل یکی از نگارندگان آن از جهادگران جهادسازندگی بوده، به بررسی ویژگی های جهادگران جهادسازندگی پرداخته شده است. یافته های پژوهش بر اساس کد گذاری های صورت گرفته روی مفاهیم و استخراج تم های فرعی نشان داد: ویژگی جهادگران با آنچه به نام هوش معنوی در ادبیات علمی جهان مطرح است، قرابت های بسیاری دارد و قابل طبقه بندی بر اساس مدل هوش معنوی ایمونز است. همچنین در مجموع 46 تم فرعی شناسایی و به عنوان ویژگی جهادگران معرفی شد و در قالب 5 تم اصلی طبقه بندی کلی تری صورت پذیرفت.

هدف: دانشگاه زمانی به فعالیت صحیح مشغول است که آموزش، پژوهش و فعالیتهای اجتماعی- فرهنگی به شکل متوازن انجام گیرند و هیچ یک مانع فعالیت دیگری نشوند. بخش محسوسی از فعالیتهای فوق برنامه در دانشگاه در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و دینی، توسط تشکلهای دانشجویی اجرا می شود. بنابر این، ضروری است تا با به کارگیری شیوه صحیح مدیریت در تشکلهای دانشجویی، بیشترین اثربخشی را در حیطه های مذکور به دست آورد. روش: به سبب فقر محتوایی مطالعات در زمینه نحوه فعالیت تشکلهای دانشجویی و لزوم توجه به رویکرد اکتشافی در این تحقیق، روش تجزیه و تحلیل مضمون (تم) انتخاب شد و مصاحبه هایی نیمه ساختاریافته با 12 نفر و چهار جلسه توفان فکری با حضور 9 نفر از فعالان دانشجویی که سابقه مدیریت تشکلهای دانشجویی را داشتهاند، صورت پذیرفت. یافته ها: مضمونهای شناسایی شده در حوزه چالشها و مشکلات مدیریت تشکلهای دانشجویی با توجه به اشتراکاتشان، در پنج دسته «ضعف در ارتباطات، تغییرات مدیریتی، ضعف در شناخت مسائل فرهنگی، چالشهای مدیریت منابع انسانی و ضعف در هدف» تقسیم بندی شدند. هر کدام از این تم های اصلی، شامل تم های فرعی هستند که به عنوان مؤلفه های تشکیل دهنده هر چالش و مشکل معرفی شده اند. نتیجه گیری: به یافته های این تحقیق می توان به عنوان نیازسنجی آموزشی و فرهنگی نیز نظر کرد و در طراحی دوره ها و کارگاههای آموزشی و بسته های فرهنگی که توسط مراکزی چون معاونت فرهنگی وزارت علوم و معاونت فرهنگی- سیاسی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها صورت می گیرد، مورد استفاده قرار داد.