جواد سلمان زاده

واژه های کلیدی به عنوان عنصری مهم از متن، کاربری هایی گوناگون دارند که شناسایی گرایش تفسیری مفسر از جمله ی آن ها می باشد. گرایش های مختلف تفسیری، هر یک برای خود قرائن و نشانه هایی دارند که شناسایی آن ها در متن تفسیری، مستلزم صرف زمان زیاد و مطالعه همه یا بیشتر متن معمولاً مفصل تفسیری می باشد. حال آن که با استفاده از واژه های کلیدی در مدت زمانی کمتر و با آسانی و دقت بیشتر، گرایش تفسیری مفسر به دست خواهد آمد. در این پژوهش، نخست با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای و الکترونیکی، متن تفسیری مورد تندخوانی قرار گرفت تا واژه های کلیدی شناسایی و توصیف شوند. سپس به وسیله طراحی شبکه معنایی واژه های کلیدی، امکان مقایسه این شبکه معنایی با مختصات گرایش های مختلف تفسیری فراهم گردید که در این بخش، روش تحلیل و مقایسه داده ها نیز مورد استفاده آمد. شبکه معنایی به دست آمده از واژه های کلیدی، حاکی از گرایش عرفانی مفسر مذکور با تأکید بر معنویت و عبادت می باشد.

فهم حدیث به عنوان دومین منبع استنباط آموزه های دینی امری مهم قلمداد می شود. در فرآیند فهم حدیث، با مفهومی به نام خانواده حدیث مواجه هستیم که به جهت برخورداری از ویژگی هایی خاص چون «تعدد»، «تشابه و تناسب موضوعی»، «جامعیت» و ...، نیازمند فهم و توجه ویژه می باشد. از این رو لازم است به اقتضای ویژگی های خانواده حدیث، روشی ویژه برای فهم آن در نظر گرفته شود. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، تأمل در ویژگی های خانواده حدیث و نسبت سنجی میان احادیث هم خانواده به یافته هایی دست پیدا کرده است که به جهت نتیجه بخشی در فهم خانواده حدیث قابل توجه می باشد. این یافته ها نشان می دهد که فهم خانواده حدیث از روشی سه مرحله ای بدست می آید که عبارتند از: «فهم تک تک احادیث»، «فهم بیناحدیثی» و «جمع بندی و تحلیل مفاهیم بدست آمده». انجام این مراحل، نه تنها فهم درست، دقیق و جامعی از حدیث بدست می دهد؛ بلکه فراتر از آن، سؤال ها و مسائل جدید را پاسخی بروز ارائه خواهد کرد.

بینش توحیدی در جایگاه بنیادی ترین مفهوم نظری، آثار سازنده ای در ساحات گوناگون زندگی دارد و نبود آن، باعث پیامدهای زیانباری خواهد شد. نظر به اهمیت و جایگاه والای این مفهوم، پژوهش حاضر درصدد است با معرفی این بینش به عنوان مفهومی بنیادی و بسیار اثرگذار، آثار آن را در ساحت تفسیر پیگیری کند. این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی، یادداشت هایی را از برگه های تفسیری آیت الله علوی سبزواری گردآوری کرده و با توصیف و تحلیل آنها بدین نتیجه رسیده است که بینش توحیدی آثاری زیاد و مهم در ساحت تفسیر بر جای می گذارد و ذهن مفسر را به سوی مهم ترین مفاهیم چون «خدامحوری»، «ربوبیت توحیدی»، «اولویت مندی دین»، «ولایت مداری»، «اخلاص»، «آخرت مداری»، «معنویت مداری»، «ایمان مداری»، «حق مداری»، «تقدس الفاظ قرآن» و ... گرا می دهد.

هدف: غرض شناسی در مطالعات تدبّری، مهم ترین و دشوارترین تلاش شمرده می شود. این مهم از روشهای گوناگون به دست می آید که «ارزشگذاری موضوعات»، روشی درون سوره ای، مستحکم و شفاف است و با ابتنای بر محتوای سوره و اصالت این محتوا، از اعتبار بالایی برخوردار است. منظور از ارزشگذاری، تعیین اهمیت و جایگاه موضوع در سوره است. روش: این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و تمرکز بر متن سوره، نخست سوره را موضوع یابی و پس از جمع بندی موضوعات در دسته ها و سیاقها، با استفاده از قواعد «حذف» و «تجمیع»، غرض سوره را رو می کند. یافته ها و نتیجه گیری: خروجی روش «ارزشگذاری موضوعات» نشان می دهد که «غفلت انسان از افشا شدن نهانها و آگاهی خداوند به وضعیت انسان در روز قیامت، مایه ناسپاسی انسان!» غرض و پیام اصلی سوره عادیات است.

هدف: نوشتار حاضر به دنبال معرفی «معناشناسی ساختاری کاربردی» و کاربست آن در کشف ساختار و غرض سوره ها با مطالعه موردیِ سوره جمعه بود. همچنین بر اساس روش، به دنبال مفاهیم کلیدی، محوری، سیاق و دسته های سوره جمعه در راستای کشف ساختار بود و متناظر با مفهوم محوری، غرض سوره جمعه را پیگیری کرد. روش: پژوهش حاضر با ابزار گردآوری کتابخانه ای- استنادی و روش توصیفی و تحلیلی و سطحِ تحلیل به سرانجام رسیده است. یافته ها: یافته های پژوهش حاکی از آن است که سوره جمعه دارای یک سیاق سه دسته ای، سه واژه کلیدی و یک واژه محوری می باشد. واژگان کلیدی سوره عبارت از: «بعثت پیامبر(ص)»، «عدم تعهد قوم یهود به تورات» و «نماز جمعه» و مفهوم محوری سوره، «الهی بودن بعثت پیامبر(ص)» است. غرض سوره نیز «تبیین هدایت انسانها با مقام بعثت پیامبر(ص) که از ناحیه فضل الهی به امت پیامبر خاتم(ص)» است. نتیجه گیری: روش «معناشناسی ساختاری کاربردی» از روشهای نوینی است که علاوه بر قابلیت معناشناسی، توان ساختارشناسی را نیز داراست. نو بودن، ساده بودن، جذابیت، متن مداری، دقت و سرعت بالا در رسیدن به نتیجه، از دلایلی است که این روش را روشی کارامد در مطالعات ساختارشناسی متن کرده است.

روایات تربیتی از مهمترین روایاتی هستند که بسیاری از مسائل پیچیده تربیتی را پاسخ می دهند. در میان این روایات، روایات «طول دوره نخست تربیت» از روایات بنیادین و اساسی هستند که در دیگر روایات تربیتی اثرگذار و تعیین کننده می باشند. این روایات، دو بازه زمانی شش ساله و هفت ساله را برای دوره نخست تربیت تعیین می کنند. گونه گونی و اختلاف دو بازه شش ساله و هفت ساله، وجود تعارض میان این روایات را حاکی است. پژوهش حاضر بر آن است تا با بهره گیری از قواعد و ضوابط حل تعارض و تحقیقات سندی تعارض موجود را حل کند. مطالعه دقیق این روایات نشان می دهد که تعارض موجود ناظر به نوسان دوره نخست تربیت در افراد مختلف است و این نوسان ناشی از عوامل تربیت چون عامل «ژنتیک»، عامل «محیط» و اثرگذاری «اختلاف جنسیتی» در رشد می باشد و روایات شش سال و هفت سال به ترتیب، حداقل و حداکثر طول دوره نخست تربیت را برای افراد گوناگون در شرایط مختلف تعیین می کنند.