محمدحسین شیخی

صاحب نظران علوم انسانی و اجتماعی بر این باور هستند که نظریه های سازمان و جامعه متأثر از پیش فرض های گوناگون ازجمله مبانی انسان شناختی است. به همین جهت مکاتب مختلف به لحاظ تفاوت در مبانی یادشده، تئوری های متمایزی را در حوزه سازمان و مدیریت و جامعه ارائه می دهند. یکی از این علوم اجتماعی دانش رفتار سازمانی است که نقش اساسی در اداره هرچه بهتر سازمان ایفا می کند. ازاین رو ضروری است این دانش بر اساس مبانی انسان شناختی اسلام مورد بازنگری قرار گیرد. به منظور دستیابی به ابعاد گوناگون انسان شناسی و تأثیر آن بر رفتار سازمانی، منابع اسلامی با روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که مبانی انسان شناختی که در ذیل به آن اشاره خواهد شد، بر مباحث گوناگون مطرح در رفتار سازمانی تأثیر گذار است: 1. فطرت (شامل شناخت ها، ادراکات و گرایش ها)؛ 2. نیازمند محض بودن انسان؛ 3. اختیار؛ 4. هدفمندی؛ 5. مسئولیت؛ 6. اصالت روح؛ 7. ایمان؛ 8. اجتماعی بودن؛ 9. کرامت انسان.

به منظور تبیین الگوی تحلیلی حمایت اجتماعی با رویکرد اسلامی، در گام نخست لازم است مبانی آن مطالعه و بررسی شود؛ زیرا الگوها و نظریه ها بر اساس مبانی و پیش فرض ها شکل می گیرند. اسلام به عنوان یک دین کامل، که نگرشی جامع به انسان و نیازهای او دارد، دارای مبانی متمایزی از رفاه و حمایت اجتماعی است که می توان با استفاده از مضامین قرآنی و روایات معصومان علیه السلام آن را تبیین نمود. هدف اصلی تحقیق، تبیین مبانی حمایت اجتماعی با رویکرد اسلامی است. به منظور پاسخ گویی به این سؤال اصلی که مبانی حمایت اجتماعی در اسلام چیست؟ متن قرآن کریم و روایات وارد شده از سوی معصومان علیه السلام با استفاده از روش «تحلیل مضمون» مطالعه و بررسی شد. در این روش، با استفاده از واژگان به کاررفته در قرآن کریم و روایات، مضامین مرتبط با حمایت اجتماعی گردآوری و تحلیل شد. بر اساس مضامین به دست آمده، مبانی هستی شناسی، انسان شناسی و ارزش شناسی مرتبط با رفاه و حمایت اجتماعی بررسی و تحلیل شد.

یکی از وظایف اساسی مدیریت منابع انسانی در سازمان ها حفظ و نگه داری و سلامت نیروی انسانی می باشد. این موضوع در عصر حاضر که نیروی انسانی به عنوان یکی از مزایای رقابتی شرکت ها محسوب می شود اهمیت مضاعفی پیدا نموده است و سازمانها بیش از پیش سیاست هایی را به منظور حفظ سلامت و نشاط نیروی انسانی خود، اتخاذ می نمایند زیرا هزینه کردن در زمینه سلامت کارکنان را نوعی سرمایه گذاری اجتماعی می دانند که منافع و سودآوری آن برای شرکت دو چندان خواهد بود. از آنجا که مبانی انسان شناسی، هستی شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناختی اسلام با سایر مکاتب مادی متفاوت بوده و این امر به طور طبیعی بر تئوری ها و مدل های مربوط به حفظ و نگه داری و سلامت نیروی انسانی تأثیر همه جانبه ای خواهد داشت، این نوشتار در صدد است تا با روش استنباطی به تبیین دیدگاه اسلام در خصوص سلامت نیروی انسانی بپردازد. نتایج این تحقیق عبارتند از: 1. از آنجا که از نظر اسلام انسان موجودی دو ساحتی است، بنابراین سلامت وی نیز در چند بعد قابل تصور است و شامل سلامت جسمی، روانی، و دینی می شود.2. چون در اسلام انسانیت انسان به روح او است و او قادر به شناخت آن نیست، بنابراین برای نیل به سلامت صرفا نمی توان به علوم تجربی و حسی بشری اکتفا نمود بلکه در این باره نیازمند آموزه های وحیانی و سیره معصومین علیهم السلام می باشیم.3. عوامل مؤثر بر سلامت کارکنان از دیدگاه اسلام دارای جامعیت است و شامل تأمین نیازهای جسمی، روانی و معنوی می شود.

یکی از اهداف اساسی حکومت اسلامی، رشد و تعالی انسان و ایجاد جامعه ای صالح، بالنده و پیشرو در پرتو نظام شایسته سالار است. لازمه این امر مبارزه با مفاسد و زشتی ها و ترویج معروف و فضایل است که تحقق این امر نیز تنها با حاکمیت صالحان و شایستگان در مناصب و پستهای سازمانی امکان پذیر است و این امر در مبانی اسلامی ریشه دارد. از این رو، این پژوهش در صدد تبیین مبانی شایسته سالاری با رویکرد اسلامی به روش توصیفی- تحلیلی است که در آن به بخشهای هستی شناسی، انسانشناسی و ارزش شناسی از مبانی شایسته سالاری اشاره شده است.

نظام اداری کشور با وجود همة تلاش های صورت گرفته در جهت اصلاح آن همچنان فاقد کارایی و پاسخ گویی لازم است. یکی از علل اصلی آن، بیتوجهی به ارزش های اسلامی و نقش بنیادین آن در تحول و سلامت نظام اداری است. از این رو، تحقیق حاضر درصدد تبیین عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزش های اخلاقی در آن با استفاده از آیات قرآن کریم و سیرة نظری و عملی معصومان(ع) با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی است. با تحلیل محتوی منابع اسلامی میتوان چنین نتیجه گرفت که سلامت نظام اداری و رشد ارزش های اخلاقی در آن، از یکسو تحت تأثیر مبانی هستیشناختی و انسان شناختی حاکم بر باورهای افراد سازمانی است و از سوی دیگر تحت تأثیر عوامل سه گانة ارزشی، درون سازمانی و برون سازمانی است. از این رو، اعمال سه نوع اصلاحات بینشی و اعتقادی، درون سازمانی و برون سازمانی ضروری است.