فیروز حریرچی

یعتبر الحلاج وما مر به، تجربه غامضه ومعقده فی مسالک التاریخ، وعندما وقف بوجه النظام المستبد الحاکم آنذاک، حاصرته ریاح الظلم والإستبداد وانتهت معاناته مع صدور حکم الإعدام، حیث قدمت لنا هذه التجربه المأساویه مسربا صغیرا یفی بمشاهده ما وقعت به الأرض الفجیعه. کان العصر الذی یعیش فیه الحلاج عصر الرنسانس الحقیقی فی الفکرالإسلامی. ماسینیون یشبه هذا العصر بالقرن الخامس عشر فی الغرب، ولکن الحلاج کان ینتمی الی طبقه فقیره اقتصادیا والی طبقه علیا فکریا و علمیا ولذلک کان له مصیر ملفت للنظر. لعبت شخصیه الحلاج کرمز دورا مهما فی الشعر الحدیث وأخذت حیزا هاما فی قصائد الشعراء المعاصرین کالبیاتی فی الأدب العربی و إقبال اللاهوری فی الأدب الفارسی وجعلوا هذا الرمز فی خدمه التشکیل الجماعی للصوره الفنیه والجانب الدلالی فیها من خلال انبثاقها فی أشعار هؤلاء الشعراء.

یعتبر المذهب الرومانسی فی أول ظهوره تجدیداً فی طریق الإحساس والتفکیر والتعبیر، إنّه ثوره ضد القیود التی فرضتها الکلاسیکیه، وإنّ الرومانسیه فی أصلها لون من ألوان الأدب العربی نشأ فی أروبا ثمّ تسرّب فی القرن التاسع عشر إلی الأدب العربی. وفی الحقیقه إنّ الأدب العربی تأثّر بمذهب الرومانسی ومن الشعراء الذین تأثّروا بمذهب الرومانسی الشاعر الذائع الصیت المصری محمود سامی البارودی من رواد التجدید فی الشعر العربی الحدیث؛ حاولنا فی هذا المقال أن نتناول أحد مظاهر التجدید فی أشعاره وهی الرومانسیه. البارودی بحکم حیاته تأثّر بمذهب الرومانسی وخطا فیه خطوه الرومانسیین. لکنه لما تسود علیه النزاعات المختلفه من الکلاسیکیه والواقعیه تأتی رومانسیته أحیاناً غیر واضحه مما یضطر القارئ إلی إمعان النظر الطویل لکشف المعالم الرومانسیه فی أشعاره. ومن أهم المضامین الرومانسیه التی تجلت فی أشعاره هی الطبیعه، والحب، والحنین، والشکوی من المجتمع، والدعوه إلی العزله والإغتراب.

قناع النبی أیوب(ع) بین محمود درویش وبدر شاکر السیاب الملخص تلقی هذه الدراسه نظره علی توظیف الموروث الدینی واستدعاء شخصیه أیوب النبی (القناع) فی شعر الشاعرین المعاصرین، هما؛ محمود درویش وبدر شاکر السیاب، وذلک باستقراء مجموعه من أشعارهما التی استخدما فیها شخصیّه أیوب. ومن الأقنعه الهامه التی استخدمها الشعراء المعاصرین یمکن الإشاره إلی قناع الأنبیاء، وخاصه قناع أیوب الذی جاء ذکره فی القرآن، وتمثّل هذه الشخصیّه الصبر، والحلم. والشعراء المعاصرون استخدموا هذا القناع فی أشعارهم، ومن أهمّ الشعراء الذین استخدموا هذا القناع فی أشعارهم، یمکن الإشاره إلی محمود درویش وبدر شاکر السیاب. فکلٌّ منهما استخدم هذه الشخصیّه للتعبیر عن تجربه ما، وکذلک مع النظر إلی بُعدٍ من أبعاد هذه الشخصیه. یعانی درویش من احتلال وطنه وتشرده وأهله، ویعانی الغربه، فهو استخدم شخصیه أیوب کرمزٍ لاحتمال البلایا والتشرد والغربه. وأمّا السیاب، فهو کان یعانی الألم والمرض، فهو استخدم شخصیَّه أیوب رمزا لاحتمال الآلام والأوجاع وقَبولهما. وتباینت، بالطبع، کیفیّه استخدامهما لهذه الشخصیّه، وکلٌّ منهما، استخدم ملامحَ من هذه الشخصیّه تناسبه وتناسب تجربته وحالاته النفسیه

منذ أواخر القرن التاسع عشر أخذ مفهوم اللّغه طبیعتها ووظیفتها ودراستها فی التغیّر. وقد أحدث ذلک التغیّر جهود ملاحقه بذلها علماء الغرب لدراسه معظم لغات العالم وصفاً وتاریخیاً ومقارنه، وللوصول من ذلک إلی نظریه أو نظریات عامّه فی اللّغه تکشف عن حقیقتها نشأه وتطوراً. إنّ الخلیل أوّل من وضع المعجم فی اللغه العربیه، وأوّل من وضع معجماً شاملاً فی اللغات العالمیه، وللمعجمات دور هام فی إنتقال الثقافه والعلم والمعانی من جیل إلی جیل آخر؛ المناهج المعجمات فی اللغه العربیه منهجین: المنهج المعانی والمنهج الألفاظ. علماء اللّغه فی الأوروبا والأمریکا فی القرن التّاسع عشر والعشرین وضعوا دراسه جدیده فی علم اللّغه.

یعتبر الجاحظ من أبرز مشاهیر العلم والأدب فی العالم، کما یعتبر إلى جانب اضطلاعه فی مختلف العلوم والمعارف والأدب، من جهابذه علم الکلام والعقائد، بحیث وضع باسمه مذهب جدید سمِّی فی تاریخ علم الکلام بالجاحظیّه. أما آثاره ومؤلفاته، أیّا کان موضوعها، فلا تکاد تخلو من الجانب الأدبی، بل ویغلب علیها الأسلوب الأدبی. إن من أهم مآثر الجاحظ کتاب "البیان والتبی ین" الذی طبقت الآفاق شهرته، ویحتوی علی العدید من المواضیع المفیده. ومما یستشف فی هذا الکتاب فضلا عن تعدد الموضوعات هو ما عرض الجاحظ من مقدرته العلمیه الکبیره، وقریحته الأدبیه الفائقه، ومن أبلغ أعماله فی الکتاب أهمیه من الوجهه الأدبیه، یمکن الإشاره إلى دراسات علم الدلاله للألفاظ وفق المنهجین القدیم والحدیث، وإن قام علم الدلاله الحدیثه علی أسس لم تکن معهوده شائعه فی القدیم، فلا یدل هذا علی أن المناهج التی کان المتقدمون یتناولون بحوثهم علی أساسها غیر مقبوله لدی المعاصرین، وقد حاولت کاتبه هذه السطور فی إثبات وثاقه أخبار المتقدمین وإتقان أسالیب استخدمها الجاحظ کأحد المتقدمین فی بیان الألفاظ وتفسیرها. 

با ظهور دین مبین اسلام، آیات قرآن کریم و احادیث نبوی (ص) به عنوان دو زیرمتنِ معتبر، منبع الهام بسیاری از شعرای مسلمان دوره صدر اسلام و ادوار بعدی به شمار آمده است؛ از میان انبوه شعرای عرب صدر اسلام حسّان بن ثابت انصاری که از شاعران نامدار آن دوره بوده و لقب شاعرالنّبی به خود گرفته است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی و بر بنیاد روش کتابخانه ای و با هدف بررسی تأثیر آیات قرآنی و احادیث نبوی بر ذهن و زبان این شاعر انجام می گیرد. زبان و به ویژه شعر عرب پیش از اسلام اغلب به منظور القاى مقاصد محسوس و محدود متعلق به زندگى روزمره و رویدادها و سرگذشت هاى قبیلگى قبایل عرب به کار گرفته مى شد؛ نتایج حاکی است: ظهور اسلام، نزول قرآن و بیان احادیث موجب شد که زبان قریش در میان تمام قبایل عرب و حتى غیر عرب انتشار یافته و حوزه مفهوم واژگان گسترش پیدا کرده و سطح مفاهیم از محسوسات به معقولات و از معاش به معاد ارتقا یابد. همچنین ذهن و زبان شعرا و ادبا با تأسّی از آیات و احادیث به سرحد کمال فصاحت و بلاغت سوق داده شد و مضامین عالی الهی، انسانی و فلسفی به وجود آمد. تا جایی که شعر از توصیف صرف به سوی تاریخ مکتوب گام نهاد و شعر به نوعی وسیله ثبت و بیان وقایع، تبلیغ آیین دینی، تحولات اجتماعی انسان و اسلامی گردید. چنانکه شعر حسّان یکی از نمادهای تبیین تاریخ صدر اسلام و مبلغ باورهای اسلامی گردید. به تبع رواج فرهنگ قرآنی، در معماری اسلامی و تزئینات معماری اسلامی در قرون اولیه هجری، آیات قرآنی و احادیث نبوی از جایگاه والایی برخوردار بود.اهداف پژوهش:بررسی تأثیر آیات قرآنی و احادیث نبوی بر ذهن و اشعار حسّان بن ثابت انصاری.بررسی تأثیر آیات قرآنی بر تزئینات معماری در قرون اولیه اسلامی.سؤالات پژوهش:آیات قرآنی و احادیث نبوی بر ذهن و اشعار حسّان بن ثابت انصاری چه تأثیراتی داشته است؟تأثیر آیات قرآنی بر تزئینات معماری در قرون اولیه اسلامی چگونه بود؟