محمدابراهیم عفیفی

 در این پژوهش جهت بررسی توریسم دهستان دولت آباد ابتدا به گرد آوری اطلاعات و منابع موجود در مورد رشد و توسعه صنعت گردشگری و همچنین شناسایی امکانات و خدمات مورد نیاز آنان به صورت کلی پرداخته شده است. در مرحله بعد به شناسایی محدوده مورد مطالعه پرداخته شد و کلیه اطلاعات طبیعی (آب و هوا، ژئومورفولوژی، خاک) و نیز اطلاعات مربوط به عوامل انسانی موجود (جمعیت، امکاانات و خدمات) جمع آوری گردید. بعد از شناسایی محدوده مورد مطالعه به مکان یابی بهینه امکانات و خدمات مورد نیاز گردشگران در قالب دهکده گردشگری در دهستان دولت آباد پرداخته شد. جهت مکان یابی دهکده گردشگری از دو روش استفاده از تلفیق لایه ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ای و با شاخص همپوشانی انجام شد و نیز با استفاده از روش منطق فازی و تلفیق لایه ها با عملگرهای فازی AND، Gamma استفاده شد نتایج نشان دادند که استفاده از عملگر AND و GAMMA مناطق مساعدتر و بهینه تری نسبت به شاخص همپوشانی مشخص می کنند در نهایت با استفاده از پرسش گیری شرطی در GIS مکان مورد نظر در ضلع شمالی و شمال غربی دهستان دولت آباد شناسایی گردید.    

عوامل طبیعی نقش بسزایی در مکان گزینی و نحوه پراکنش استقرارگاه های انسانی دارند، بعضی از این عوامل می توانند نقش موثرتری تسبت به سایر عوامل داشته باشند، که در این پژوهش به بررسی و ارزیابی استقرار سکونتگاه های شهری و روستایی بخش جویم در ارتباط با عوامل طبیعی پرداخته می شود.  پژوهش حاضر از نوع توصیفی – تحلیلی می باشد که برای بررسی معیار عوامل جغرافیای طبیعی و تأثیر آن در ساخت و ساز سکونتگاه ها در محدوده مورد مطالعه ابتدا ویژگی های جغرافیای طبیعی منطقه از قبیل شیب، زمین شناسی، گسل، خاک، اقلیم و هیدرولوژی و ... مورد مطالعه قرار داده شد و عوامل مذکور با استفاده از نرم افزار ARC GIS بصورت رقومی تهیه گردید و سپس با استفاده از مدل AHP وزن هر شاخص به دست آمد. نتایج بدست آمده بر اساس معیار و زیر معیارها نقشه پهنه بندی بخش جویم در سه کلاس مناسب، متوسط و نامناسب بدست آمد که با توجه به نتایج تحقیق تعداد 59 (79/73) درصد سکونتگاه ها که دارای مساحتی 108040 کیلومتر (56/47) درصد می باشند در پهنه های مناسبی استقرار یافته اند و 65685 کیلومتر (9/20) درصد از مساحت بخش جویم که تعداد 11 (86/14) درصد سکونتگاه ها می باشند در پهنه های متوسطی استقرار یافته اند و تعداد 4 (41/5) درصد سکونتگاه ها که دارای مساحتی حدود 17610 کیلومتر (20/9) درصد می باشند در پهنه های نامناسبی استقرار یافته اند.

مرفولوژی مسطح و کم شیب دشت نمدان و چشمه سارهای حاشیه دشت باعث شده که رودخانه شادکام در بخش های میانه، فاقد دسترسی مستمر باشد و همین امر توسعه کشاورزی را در منطقه مشکل ساخته است. دشت نمدان دارای حوضه رسوبی آبرفتی عمیق است و ضخامت آبرفت در این حوضه 100 متر پیش بینی شده است. خاک از منابع طبیعی مهمی است و فرسایش آن علاوه بر ایجاد مخاطرات محیطی، آسیب پذیری جدی برای توسعه اجتماعی و اقتصادی به همراه دارد. ما در این مقاله میزان رسوبدهی در حوضه آبریز نمدان را با مدل MPSIAC و GIS مورد ارزیابی قرار دادیم. هدف اول پهنه بندی درجه رسوبدهی محدوده مورد مطالعه از نظر تولید رسوب بود و دوم محاسبه میزان رسوبدهی (QS) میزان تولید رسوب کل و کلاسه بندی آنها در حوضه بود. نتایج بدست آمده از پهنه بندی حوضه آبریز مورد مطالعه در سه کلاس فرسایشی بالا – متوسط – کم طبقه بندی شدند. همچنین پهنه بندی با رسوبدهی بالا از شمال غرب تا جنوب شرق حوضه در مسیر رودخانه شادکام در بخشهایی که نوع لیتولوژی و پوشش زمین را رودخانه و آبراهه، آبرفتهای نهشته شده، رس سیلت و ماسه و قلوه تشکیل داده مشاهده می شود.

فرونشست زمین به عنوان یکی از مخاطرات طبیعی در سال های اخیر با افزایش بهره برداری بیش ازحد از آب های زیرزمینی به عنوان یک مسئله اساسی در دشت های حاصلخیز کشور مطرح شده است. بی توجهی به این گونه پدیده ها می تواند خسارت جبران ناپذیری را به بار آورد. بنابراین ارزیابی پتانسیل و میزان استعداد دشت های حاصلخیز نسبت به پدیده فرونشینی امری ضروری است. در پی همین ضرورت، پژوهش حاضر به ارزیابی پتانسیل فرونشست زمین و عوامل مؤثر بر آن در دشت حاصلخیز فاروق-سیدان شهرستان مرودشت می پردازد. جهت انجام این پژوهش، ابتدا داده های مربوط به 11 پیزومتر از 14 پیزومتر موجود در دروه آماری 1388-1374 بررسی و به منظور تهیه نقشه خطر فرونشست از رابطه تجربی لامب-ویتمن استفاده شد. بدین صورت که بعد از شبکه بندی تیسن هر پیزومتر، پارامترهای پوکی اولیه، ضریب توانایی فشرده شدن، ضخامت اولیه لایه های موردنظر، تنش مؤثر اولیه و ثانویه برآورد و لایه های رستری ضخامت منطقه اشباع بین سطح ایستابی اولیه و سطح اساس فرضی، فشار آب منفذی اولیه ، تغییرات تنش مؤثر، فرونشست احتمالی و خطر فرونشست تهیه شد. بررسی داده ها نشان داد که در دشت فاروق- سیدان، دو منطقه با خطر فرونشست خیلی زیاد(57/5 درصد از مساحت دشت) و زیاد (76/19 درصد از مساحت دشت) وجود دارد که عوامل تراکم و فشردگی میان لایه های رسی و برداشت بی رویه آب های زیرزمینی مؤثرترین عوامل هستند. در طول دوره 1388-1375، باوجود 1700 حلقه چاه کشاورزی در سطح دشت باعث افت 96/17 متری آب زیرزمینی شده و شرایط را جهت فشردگی میان لایه های رسی و فرونشست زمین فراهم کرده است.

آب و هوا یکی از عوامل اساسی تاثیرگذار در زیست انسان و همه جانوران و شکل دهنده چهره طبیعت است. همه فعالیت های روزانه ما انسان ها از عناصر سازنده جو تاثیر پذیرفته و متقابلا فعالیت های ما بر آب و هوای اطراف ما اثر می گذارد. غلبه و تاثیر عوامل و عناصر جوی به گونه ای بوده است که بشر از ابتدای پیدایش در تلاش سازگاری خود با این پدیده مهم طبیعی بوده است. در این میان جانوران و گیاهان بدلیل عدم برخورداری از قوه تعقل آسیب پذیرتر از انسان ها می باشند. در نتیجه مجبور هستند از تا سرحد امکان، خود را با شرایط اقلیمی محیط اطراف خود سازگار نمایند. به همین دلیل جانوران و حیات وحش در طول سال در انطباق با تغییرات فصلی و دوره ای آب و هوا دست به مهاجرت زده اند. انسانها نیز که اقدام به نگهداری وپرورش جانوارن اقدام نموده برای جلوگیری از آسیب دام هایی خود و از طرفی بهره برداری مناسب از شرایط اقلیمی همراه دام خود در طول سال اقدام به کوچ نموده اند. حرکت بین ییلاق و قشلاق در واکنش طبیعی انسان و دام به شرایط اقلمی محیط است. در این تحقیق جهت بررسی نقش اقلیم در زمان بندی حرکت عشایر طایفه عمله بین ییلاق و قشلاق در نوسانات اقلیمی، با استفاده از شاخص SPI یک نمونه از خشکسالی شدید (2001) و تر سالی شدید (2004) در یک دوره آماری پانزده ساله انتخاب و تحلیل شده است. ملاحظه شد که در خشکسالی های شدید عشایر یک ماه تا 45 روز زودتر از قشلاق حرکت کرده و روزانه 40 کیلومتر و مسافت 900 کیلومتری بین قشلاق و ییلاق را در مدت زمان 20 روز طی کرده است. در حالی که در ترسالی های شدید مسیر فوق را در 45 تا 50 روز طی کرده و به طور متوسط روزانه 18 تا 20 کیلومتر حرکت کرده است.

شناخت توان آسایش زیست اقلیمی یا بیوکلیماتیک در مناطق مختلف جغرافیایی، می تواند به فرآیند برنامه ریزی و توسعه منطقه کمک نماید. راحتی و سلامت انسان در محیط طبیعی، رابطه مستقیمی با وضعیت اقلیمی از قبیل درجه حرارت، رطوبت، نور خورشیدی و ساعت آفتابی دارد. دمای ظاهری شاخصی برای بررسی تاثیر توام دما و رطوبت نسبی بر احساس راحتی انسان معرفی شده است. در این پژوهش، سعی شده است، آسایش یا عدم آسایش انسان بر اساس مدل ها و شاخص های زیست اقلیمی بیکر، ترجونگ، فشار عصبی و ترموهیگرومتریک با استفاده از اطلاعات آماری ایستگاه هواشناسی سینوپتیک شهر لار طی سال های 1340 تا 1387 ارزیابی شود. نتایج حاصل از این مقاله نشان می دهد که منطقه در طول سال از نظر بیوکلیمایی،از شرایط فوق العاده داغ تا بسیار خنک برخوردار است. در این مدل ها و شاخص ها، رهنمودها و ارزیابی های لازم از نظر آسایش یا عدم آسایش انسان در مواقع مختلف سال، مناسب با ویژگی ها و خصوصیات اقلیمی شهر لار ارایه می شود، که می تواند بسیاری از برنامه ریزی های عمرانی این شهر که مراحل رشد و شکوفایی خود را به سرعت طی می کند، تحت تاثیر قرار دهد.

ژئوتوریسم شاخه ای از اکوتوریسم است. ژئوتوریسم یا زمین گردشگری راهکاری نوین برای تبیین و تشریح علوم زمین و شناخت سرمایه های طبیعی هر منطقه است که علاوه بر ایفای نقش آموزشی، علمی سبب توسعه توریستی منطقه و ارایه روش برای توسعه پایدار در مناطق ژئوتوریسمی می شود. گنبدهای نمکی از جمله پدیده های استثنایی و کم نظیر زمین شناسی و ژئومرفولوژی هستند که دارای چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعی می باشد. یکی از مناطق برونزد یافته، گنبدهای نمکی لارستان است به طوری که تقریبا بیش از 1/6 پراکنش گنبدهای نمکی جنوب کشور را به خود اختصاص داده است. یخچال نمکی، چشمه های کارستی، غارنمکی، اشکال قارچی و .... از جمله پدیده های جالب ژئومرفولوژی مربوط به گنبدهای نمکی لارستان است که قابلیت بالایی برای جذب جهانگردان علمی، آموزشی و سایر جهانگردان برخوردار است. هدف این نوشتار این است که بااستفاده از روش مستقیم و غیر مستقیم گنبد نمکی کرموستج لارستان به ژئو تورسیم داخلی و خارجی معرفی می شود .و فرض بر این قرار گرفته که این مساله می تواند با اشتغال زایی باعث رونق اقتصادی منطقه و ملی شود.

شهرستان بستک در شمال غربی هرمزگان واقع شده است. به لحاظ شرایط محیطی گرم و خشک حاکم بر آن از جمله نقاط فقیر کشور از نظر منابع آب محسوب می شود. این در حالی است که سالانه 24/7 میلیارد متر مکعب آب در استان هرمزگان به صورت هرز آب و سیلاب به دریا ریخته و از دسترس خارج می شود.(سازمان آب هرمزگان 1372) از سوی دیگر با توجه به پراکندگی سازندهای زمین ساختی شور و کیفیت نا مناسب آبهای زیر زمینی اهمیت آب در این منطقه دو چندان می گردد. مردم این منطقه در بیشتر ایام سال از کمبود شدید آب آشامیدنی و هم چنین کشاورزی رنج می برند. این منطقه از لحاظ زمین شناسی تحت تاثیر دو عامل زمین ساختی، یکی چین خوردگی کلی زاگرس و دیگری پدیده دیاپیریسم قرار دارد. برای آبیاری بیشتر اراضی کشاورزی منطقه از منابع آب زیر زمینی شور، قلیایی و سنگین و یا جریانات سطحی که از سازند های شور عبور می کنند، استفاده می شود. و از طرف دیگر بالا بودن سطح آب زیر زمینی و شدت تبخیر همواره از حاصلخیزی خاک منطقه کاسته می شود. گذشته از شور و قلیایی بودن خاک، فاکتور فرسایش نیز در کاهش حاصلخیزی آن بسیار موثر بوده است. این تحقیق بیشتر به دنبال پیدا کردن شواهد ژئومرفیک تاثیر گذار روی منابع آب و خاک منطقه بوده، به نحوی که بتوان نسبت به ردیابی و ارائه راهکار در این نواحی اقدام کرد. و در نهایت گنبد های نمکی به عنوان یکی از عوامل اصلی شوری آب و خاک منطقه معرفی شده است از فعالیتهای میدانی و روشهای کتابخانه ای و اسنادی برای رسیدن به این هدف استفاده شده است و جهت جلوگیری از تخریب منابع آب و خاک می بایست طرحهای کنترل شوری به اجرا در آیند که این طرحها به علل زیادی دارای مشکلات فراوان است. لذا سعی شده پیشنهادهایی منطقی در دو حیطه ساخت سازه های مکانیکی و بیولوژیکی مبتنی بر شرایط منطقه برای حفاظت آب و خاک ارائه گردد.