تحلیل تطبیقی مدرنیسم و پست مدرنیسم غربی و میراث فلسفی و ادبی ایران
آرشیو
چکیده
این پژوهش به طور انتقادی تحول اندیشه فلسفی در سنّت های فکری غرب و ایران را مقایسه می کند. در غرب، سلطه کلیسای قرون وسطی، آزادی اندیشه را محدود کرد که منجر به ظهور مدرنیته شد؛ مدرنیته ای که عقلانیت، تجربی گرایی و فردگرایی را به جای یقین های متافیزیکی قرار داد. مدرنیته، بنیان های معرفت شناختی و هستی شناختی نوینی را بنا نهاد؛ اما زیاده روی های آن به تناقضاتی انجامید که پست مدرنیسم به نقد روایت های کلان و ادّعاهای عقل گرایانه پرداخت. پست مدرنیسم، هرچند، اغلب به نسبیت گرایی گرایش یافت و این منجر به تکه تکه شدن فرهنگی شد. در مقابل، سنّت فکری ایران که از قرن ۹ تا ۱۳ با هماهنگی فلسفه عقلانی، اندیشه دینی و خلاقیت ادبی شکل گرفت، مسیر متفاوتی طی کرد. بدون وجود سرکوب مرکزی کلیسایی یا تحوّلات بنیادین رنسانس یا روشنگری، فرهنگ فلسفی ایران، دوره هایی از پرسشگری پویاتر و رکود طولانی را تجربه کرد. بی ثباتی سیاسی و جداافتادگی از جریان های فلسفی جهانی، رشد معرفتی آن را مختل کرد و آمادگی لازم برای ورود ناگهانی علم و فناوری مدرن به عنوان واردات غربی را از دست داد. این مواجهه، باعث بی ثباتی چارچوب های سنّتی، بحران های قدرت، هویت و تداوم فرهنگی شد؛ اما جایگزین بومی و منسجمی ارائه نکرد. این مقاله با بهره گیری از عقلانیت، تجربی گرایی و نظریه انتقادی، ریشه های این واگرایی و افول را بررسی کرده و راه هایی برای احیای مجدّد اندیشه پیشنهاد می دهد. همچنین، بر گفتمان فمنیستی به عنوان لنزی انتقادی برای بازنگری روایت های مدرن و پست مدرن تأکید کرده و از بازسازی سنّت های گفتگومحور و عقلانی حمایت می کند تا بتوان میان سخت گیری سرکوبگرانه و فروپاشی آشفته، در هر دو بستر غرب و ایران، تعادل فلسفی و پیشرفت متعادل ایجاد کرد.Comparative Analysis of Western Modernism, Postmodernism, and Iran’s Philosophical and Literary Heritage
This study critically compares the evolution of philosophical thought in Western and Iranian intellectual traditions. In the West, medieval ecclesiastical dominance suppressed intellectual freedom, sparking modernity’s emergence, which championed reason, empiricism, and individual subjectivity over metaphysical certainties. Modernity established new epistemological and ontological foundations, but its overreach led to contradictions, prompting postmodernism’s critique of grand narratives and rationalist claims. Postmodernism, however, often descended into relativism, resulting in cultural fragmentation. In contrast, Iran’s intellectual tradition, which harmonized rational philosophy, religious thought, and literary creativity from the 9th to 13th centuries, followed a unique trajectory. Without a centralized Church’s oppression or the transformative upheavals of a Renaissance or Enlightenment, Iran’s philosophical culture experienced cycles of vibrant inquiry and prolonged stagnation. Political instability and disconnection from global philosophical currents disrupted its epistemic development, leaving it unprepared for the abrupt arrival of modern science and technology as Western imports. This encounter destabilized traditional frameworks, triggering crises of authority, identity, and cultural continuity without providing a coherent, indigenous alternative. Employing rationalism, empiricism, and critical theory, this article traces the roots of this divergence and decline, proposing avenues for renewed intellectual engagement. It emphasizes feminist discourse as a critical lens for reevaluating modern and postmodern metanarratives and advocates for reconstructing dialogic, reasoned traditions to navigate between oppressive rigidity and chaotic dissolution in both Western and Iranian contexts, fostering balanced philosophical progress.
تبلیغات
