بررسی تطبیقی خیر ذاتی در فایده گرایی میل و مصلحت در مدرسه کلامی بغداد (مقاله پژوهشی حوزه)
درجه علمی: علمی-پژوهشی (حوزوی)
آرشیو
چکیده
آنچه برای نتیجه گرایان در اخلاق هنجاری اهمیت دارد، تحقّق خیر و نتیجه اعمال اخلاقی است. مراد از خیر در اینجا، خیر ذاتی است؛ نه خیر ابزاری. در عین حال، نتیجه گرایان از نظر تعیین مصداق خیر ذاتی اختلافِ نظر دارند. در تقریر جان استوارت میل از فایده گرایی، مصداق خیر ذاتی، «لذت» و رهایی از ألم عنوان شده و کاری اخلاقی است که بیشترین لذت را برای بیشترین افراد به بار آورد. مفهوم «مصلحت» در سنّت اسلامی قابل مقایسه با خیر ذاتی در نگاه فایده گرایان است؛ زیرا از یک سو اصلی برای تعیین حُسن و قُبح افعال است و از سویی دیگر، در مصداق شناسی آن در مدرسه کلامی عقل گرای بغداد می توان در عین اختلافات فراوان به اشتراکاتی با نظریهه فایده گرایی دست یافت. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی این نتیجه به دست آمده که مصداق خیر ذاتی و مصلحت نهایی «لذت» و «ألم» است، اما تبیینی که رویکرد مصلحت با توجه به مرجع تشخیص مصلحت، محاسبه مصلحت و فرایند تأمین آن دارد بری از اشکالات لذت گرایی میل است.A Comparative Study of Intrinsic Good in Mill's Utilitarianism and Maslaha in the Baghdad Theological School
For consequentialists in normative ethics, the realization of "good" and the outcomes of moral actions are of primary importance. The "good" here refers to intrinsic rather than instrumental good. However, consequentialists differ in determining what constitutes intrinsic good. In John Stuart Mill's utilitarianism, intrinsic good is defined as "pleasure" and freedom from pain, with morally right actions maximizing pleasure for the greatest number. The concept of "maslaha" (public interest or welfare) in Islamic tradition can be compared to intrinsic good in utilitarianism. Maslaha serves as a principle for determining the moral value of actions and, within the rationalist Baghdad theological school, shows both divergences and overlaps with utilitarian theory. Using a descriptive-analytical method, this study finds that intrinsic good and maslaha are both rooted in "pleasure" and "pain." However, the conceptualization of maslaha—particularly its criteria, methods of assessment, and realization—avoids many critiques of Mill's hedonistic utilitarianism.
تبلیغات
