پیامبر

شناخت منابع دینی جهت دریافت دیدگاه صحیح دینی نیازمند دقت ویژه ای است. در این میان درک صحیح کلام نبوی پس از قرآن کریم اهمیت خاصی دارد. برخی از تعابیر از قول پیامبر اعظمˆ مطرح می شود، در حالی که صدور آن از ایشان در هاله ای از ابهام است. از جمله آن گفتارها جمله "الشَّریعَهُ اَقْوَالی و الطَّریقَهُ أفعالی و الحقیقَهُ أحوَالِی" است که در میان محدثین و عرفای متأخر سید حیدر آملی عارف قرن هشتم شهرت یافته است. با بررسی سند روایت و تحلیل محتوای آن به همراه سیر تاریخی حدیث در آثار عرفانی می یابیم که این کلام از تعابیر عرفا است، نه از پیامبر اسلامˆ. و عزیز الدین نسفی برای اولین بار این کلام را از قول پیامبرˆ مطرح کرده است. بعد از او سید حیدر آملی آن را به پیامبرˆ نسبت داده و به طور گسترده در آثارش آورده است. در حالی که اصطلاحات شریعت، طریقت و حقیقت قرنها پس از رحلت پیامبر عظیم الشأن در میان مسلمین رایج گردیده است.

آیات متعددی ازقرآن کریم برمرجعیت علمی اهل بیت (ع)دلالت می کند.برخی از آیات به طور روشن و با دلالت مطابقی و برخی دیگر با دلالت التزامی. از جمله آیاتی که به صراحت مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام را بیان کرده آیات 43 سوره نحل است که در سوره انبیا آیه 7 با تفاوت اندکی تکرار شده است.خداوند متعال می فرماید: وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُّوحِى إِلَیهِْمْ فَسَْألُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛ در این مقاله پس از بررسی مفاهیم کلیدی،دیدگاههای مختلف در باره مصداق اهل ذکرمورد بررسی قرار گرفته است.ابتدا دیدگاهی که بر اساس سیاق آیات ،اهل ذکر را اهل کتاب می داند مطرح شده و اشکالات آن بیان گردیده و سپس محذور دیدگاهی که آیه را از جهت سائل ،مسئول و مسئول عنه عام می داند روشن شده است. و در پایان دیدگاه کسانی که از فریقین با تکیه بر روایات،مصداق اهل ذکر را اهل بیت علیهم السلام می دانند تییین و روایاتی که در منابع فریقین در این باره آمده مورد توجه قرار داده است.

در تفسیر آیه 49 سوره عنکبوت: *بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم *، ابهاماتی درباره عبارت های «هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ» و «الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ» وجود دارد و با توجه به این که رجوع ضمیر «هو» به چه کسی و یا چه چیزی است، مفهوم «آیاتٌ بَیِّناتٌ» و مهم تر از آن، تعیین مصداق «الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ» تغییر خواهد کرد. این پژوهش با شیوه توصیفی تحلیلی، به بررسی دیدگاه های تفسیری فریقین در پنج قرن نخست هجری پرداخته است. دیدگاه های فریقین درباره مصداق عبارت «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم » عبارتند از: اهل کتاب و علمای آنان، اهل کتابی که مسلمان شده اند، مؤمنان، علما، پیامبر اسلام و امامان معصوم. در این میان امامان فقط خود را مصداق آیه معرفی نموده اند. در نقد دیدگاه ها، نخست در تعیین مرجع ضمیر «هو» بین پیامبر و قرآن، مشخص شد که قرآن مرجع ضمیر است و درنتیجه، برخی از مصادیق ذکرشده برای عبارت «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم » صلاحیت مصداق بودن را از دست دادند و با تبیین مفهوم عبارت «آیاتٌ بَیِّناتٌ »، اختصاص «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم» به پیامبر اکرم و امامان معصوم آشکارگردید که در برخی روایات تفسیری شیعه بدان اشاره شده است.