نقش زمینه

تطبیق تفاسیر روایی شیعه و دقت در وجوه تمایز آنها نشان می دهد که مؤلفان تفاسیر روایی با اثرپذیری از شرایط زمینه ای، به منظور کشف مراد و مقصود آیات دست کم در دو مقوله گزینش منابع و روایات اجتهاد نموده اند. حقیقتی که برخلاف تصور برخی از قرآن پژوهان مبنی بر غیر اجتهادی بودن این تفاسیر است. در همین راستا، در این مقاله کوشیده شد تا با روش توصیفی تحلیلی از طریق تطبیق تفاسیر روایی شیعی مشهور، تفاوت رویکرد این تفاسیر نسبت به مسئله اختلاف قرائات تبیین و تحلیل شود. رهاورد این تحقیق نشان می دهد که هدف مفسران متقدم از آوردن روایاتی که به نوعی با مبحث اختلاف قرائات پیوند خورده، ذکر روایاتی مرتبط با وقوع تحریف در قرآن است نه طرح مبحثی با عنوان اختلاف قرائات. اما در سوی مقابل، حویزی و فیض کاشانی از مؤلفان تفاسیر روایی متأخر قرار دارند که اگرچه همانند مفسران متقدم به ذکر روایاتی دالّ بر وقوع تحریف پرداخته اند اما به آوردن روایات حوزه اختلاف قرائات نیز با ارجاع به مجمع البیان و جوامع الجامع طبرسی نظر داشته اند. توجه به نقش اساسی شیخ طوسی و روش او در تفسیر تبیان در مواجهه با روایات اختلاف قرائات و اثرگذاری آن بر تفاسیر بعدی خود از جمله مجمع البیان به درک بهتر چرایی این تفاوت رویکرد مدد می رساند. گزینش مجمع البیان به عنوان منبع و کنار نهادن تبیان از جانب حویزی و فیض زمینه ای شده تا آنان برخلاف شیخ که از این روایات بیشتر کارکردی تفسیری مدنظر دارد، همچون طبرسی از منظر اختلاف قرائات به ذکر این روایات روی آورند.