پیشوند

در مقاله حاضر تکیه واژگانی در انواع واژگان پیشونددار زبان های آلمانی و فارسی و دشواری های تکیه گذاری واژگان آلمانی دارای پیشوند برای دانشجویان فارسی زبان رشته زبان آلمانی دانشگاه اصفهان از دیدگاه زبان شناسی مقابله ای و تحلیل خطا مورد بررسی قرار گرفته است. زبان آلمانی و فارسی از جمله زبان های هجایی هستند که در واژگان آنها یک یا چند هجا با تأکید بیشتری ادا می شوند. پیشوندهای انواع واژگان فارسی در بیشتر موارد بی تکیه تلفظ می شوند. در زبان آلمانی برخی از پیشوندهای انواع واژگان تکیه دار و برخی بی تکیه تلفظ می شوند و درگروهی نیز تکیه، ویژگی تمایزدهندگی دارد، به طوری که تغییر تکیه به تغییر مفهوم واژه یا جمله می انجامد. نبود اشتراک در قواعد آوایی مربوط بین دو زبان در برخی موارد سبب بروز خطاهایی از سوی زبان آموزان می شود. در موقعیت عینی ممکن است این خطاها سبب بروز اختلال در برقراری ارتباط با مخاطب گردند. جهت واکاوی عوامل و علل این خطاها، دو گروه از دانشجویان تکالیفی جهت تلفظ واژگان و جملات حاوی انواع پیشوند به زبان آلمانی دریافت کردند. برای بررسی دقیق تر داده ها، انواع پیشوندهای زبان فارسی و زبان آلمانی را مقایسه کرده و بدین نتیجه دست یافتیم که در دانشجویان گروه اول که با قواعد آوایی مربوط آشنایی نداشتند، مهم ترین علت خطا تداخل زبانی از زبان مادری و تمایل به تکیه گذاری هجاهای پایانی است. میزان خطاها در دانشجویان گروه دوم به دلیل آشنایی با قواعد، کمتر از گروه اول و علل بروز خطا علاوه بر تداخل زبانی و تعمیم دهی، عدم تثبیت قواعد، تثبیت غلط (فسیل شدگی) و فرضیه سازی ذهنی اشتباه است.

در پژوهش پیشِ رو، پیشوندهای فارسی برگزیده فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان سوم) دربرابر پیشوندهای انگلیسی بررسی شده است. این پژوهش با رویکردی ساخت بنیاد و در چارچوب نظریه ساخت واژه ساختی انجام گرفته و به روش توصیفی- تحلیلی الگوهای واژه سازی برپایه طرح واره های ساختی- معنایی تبیین شده است. داده های پژوهش برگرفته از 17 دفتر فرهنگستان سوم به صورت تمام شماری (51200 واژه) بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که حدود 4319 واژه مصوب با روش پیشوندافزایی ساخته شده اند. فرهنگستان سوم با افزودن تعداد 16 پیشوند و 51 پیشوندواره، تعداد 67 پیشوند و پیشوندواره فعّال و نیمه فعّال را در ساخت واژه های مصوب به کار گرفته است که این شمار برای ساخت واژه های علمی بسنده نیست. چندگانگی مشتقات پیشوندی فارسی دربرابر پیشوندهای انگلیسی، ناهمگونی معنایی – ساختاری پیشوندهای فارسی دربرابر پیشوندهای انگلیسی و مغایرت بعضی از آن ها با اصول و ضوابط واژه گزینی از دیگر یافته های پژوهش است که می توان به آن اشاره کرد.

برخی از متون ادب فارسی، ویژگی هایی دارند که در سایر متون دوره اسلامی کمتر دیده می شود، ولی می توان سابقه آن را در زبان های کهن ایرانی بررسی کرد. یکی از این ویژگی ها کاربرد «فرا» و «ها» در مقام حرف اضافه و پیشوند فعلی است. در برخی از متون، «فرا» و در برخی دیگر، «ها» که صورت دیگری از «فرا» است، به کار رفته است. در تاج التراجم، هر دو صورت به کار رفته . در این مقاله، سیر تحول «فرا» از منظر صورت و کارکرد در دوره های کهن زبان های ایرانی بررسی و چگونگی تحول آن از قید به حرف اضافه و پیشوند نشان داده شده است. در زبان اوستایی، frā قید به معنی «پیش، جلو» است و در برخی بافت ها، کارکرد معنایی خود را از دست داده و قرار گرفتن آن پیش از یکی از اجزای جمله سبب شده به عنوان حرف اضافه بازتحلیل شود. نزدیک شدن به فعل جمله نیز به تدریج آن را به پیشوند فعل بدل کرده است. frā در متون موجود فارسی میانه و پهلوی اشکانی جز به صورت عنصری رسوبی در ساخت برخی واژه ها باقی نمانده است، اما در برخی متون ادب فارسی، با کارکرد پیشوند فعل و همچنین، حرف اضافه برای دلالت بر نقش معنایی پذیرنده و مقصد فعل حرکتی باقی مانده است. طی روند تحول آوایی، frā به hā بدل شده و این صورت نیز، همان کارکردهای صورت پیشین را حفظ کرده است.