خلق نظریه

عموماً پژوهشگران حوزه سازمان و مدیریت با هدف توصیف یا تبیین یک پدیده، اقدام به پژوهش می کنند؛ به ویژه در پژوهش هایی که با هدف تبیین صورت می پذیرد، شناسایی زنجیره های علّیِ به وجودآورنده یک پدیده دارای اهمیت است. ازآنجاکه کشف همبستگی بین دو متغیر که شیوه متداول در پژوهش های کمّی است، نمی تواند گویای وجود یا عدم وجود روابط علّی باشد، اتخاذ رویکرد کیفی و به طور مشخص، شیوه مطالعه موردی به پژوهشگران توصیه می شود. در این پژوهش تلاش می شود ضمن معرفی روش ردیابی فرایند که از مهم ترین ابزارهای استنباط علّی در پژوهش های کیفی و مطالعه موردی است، انواع تکنیک های آن تشریح و ظرفیت های حاصل از به کارگیری این روش ارائه گردد؛ همچنین با توجه به آنکه سازوکار اجرایی روش ردیابی فرایند برخلاف مدل های آماری یا حتی سایر مباحث مربوط به روش های کیفی چندان بررسی نشده است، در پایان این پژوهش شیوه به کارگیری و اجرایی کردن این روش مورد واکاوی قرار می گیرد.

پرداختن انتقادی به موضوع «خلقیات ایرانیان» درقالب داستان، سفرنامه و... همواره از جمله موضوعات پرمخاطب و پرمناقشه بوده است. در این میان، کتابِ «سازگاری ایرانی» نوشته مهدی بازرگان به جهت قرارگرفتن در حدِ واسطی از آثارِ دوره قاجار(نوعاً سفرنامه)، با شمارِ قابل توجهی از متون عموماً جامعه شناسانه ی سال های اخیر، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. رویکردِ نوآورانه ی کتاب و تاثیر آن بر خوانش انتقادی و خویش کاوی ایرانیان، از نکات برجسته و پرسش برانگیز کتاب بوده، که در نسبت با متون مشابه در قبل و بعد آن و در سنجش با دوره های مختلفِ اندیشه ورزی خودِ بازرگان، حایز اهمیت است. سوال محوری مقاله، این است که آیا کتابِ «سازگاری ایرانی» (که به دشوارگی و بحث برانگیز بودنِ خلقیات ایرانیان می پردازد)؛ قابلیت طرح بعنوان نظریه ای نوآورانه و در پاسخ به یک بحرانِ واقعی-اجتماعی را دارد؟ برای یافتن پاسخ این سؤال، از روشِ تفسیرِ مؤلف محور(قصدگرا)ی «کوئنتین اسکینر» و چارچوب نظری «توماس اسپریگنز» کمک گرفته خواهد شد. تا هدفِ محوری تحقیق (یعنی فهمِ میزانِ آغازگری و جایگاه اندیشه ورزی بازرگان، در نسبت با سبکِ خلقیات شناسی ایرانیان) هرچه بهتر آشکار شود. یافته ها و نتایج این تحقیق نشان می دهد که ایده ی بازرگان در خُرده گیری از روحیه و خلقیات ایرانی با وجود تمام نقدهای وارد بر آن، همچنان منشاء الهام یا در راستای کنش علمی دیگر نظریه پردازان بوده است.