گفتمان جمهوری اسلامی

این مقاله با بهره گیری از نظریه «بازنمایی» در جامعه شناسی هنر و استفاده از الگوی تبیینی بوردیو درباره «سبک زندگی» تلاش می کند فرآیند برساخته شدن مفهوم دهه شصت در سبک زندگی بازنمایی شده در فیلم های سینمایی پرفروش دهه نود را بررسی کند. پرسش اصلی مقاله این است که آیا تصویری که از سبک زندگی دهه شصت در سینمای دهه نود بازنمایی شده، همراستا با گفتمان جمهوری اسلامی است؟ بررسی چند مورد از فیلم های تولیدشده در دهه نود با استفاده از روش تحلیل محتوا، نشان می دهد مصرف فرهنگی نامرتبط با ارزش های انقلاب بیشترین میزان بازنمایی سبک زندگی دهه شصت در سینمای دهه نود را به خود اختصاص داده و دهه شصت به عنوان دورانی «تمسخرآمیز»، «شرمسارگونه» و «پایان یافته» در سینمای دهه نود بازنمایی شده است.

پژوهش حاضر با اتکا به نظریات تحلیل و گفتمان لاکلاو و موفه و نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و همچنین مفاهیم نظری چون «بازنمایی» به بررسی چهار مستند از شبکه من وتو پرداخته است. (مستند 124،مستند پرواز 752، مستند شهبانو و مستند شاهد تاریخ). نتایج پژوهش نشان می دهد که این شبکه با بازنمایی مثبت حکومت پهلوی، دال مرکزی گفتمان پهلویسم را حول «حکومت پادشاهی» ایجاد و با مقوله هایی چون آزادی بیان و عناصر آن شامل، آزادی های فردی و اجتماعی، آزادی عقیده، آزادی مطبوعات و آزادی رسانه ها، اصالت بخشیدن به احزاب و تکثرگرایی، استقلال قوا و روابط سیاسی دوستانه با جوامع بین المللی، گفتمان خود را «مفصل بندی» می کند؛ این شبکه در مقابل به بازنمایی منفی حکومت جمهوری اسلامی و «غیریت سازی» ارکان آن از جمله، ولی فقیه، سپاه پاسداران و شورای نگهبان می پردازد. به طورکلی «مردم» و به طور خاص «اقلیت های مذهبی و زنان» به عنوان «زنجیره هم ارزی» و مشارکت سیاسی اثرگذار و واقعی مردم در تعیین سرنوشت کشور را به عنوان «دال خالی» گفتمان خود در نظر می گیرد و درنهایت این شبکه درصدد بوده تا هویت شهروند ایرانی را به عنوان سوژه ای برساخته شده معرفی کند که محصول فرهنگ و تمدن ایرانی - باستانی است که به اجبار و به وسیله دستگاه های ایدئولوژیک گفتمان جمهوری اسلامی، هویت جعلی ایرانی- اسلامی را به عنوان هویتی بیگانه و تحمیلی پذیرفته است .

پژوهش حاضر با اتکا به نظریات تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه، نظریه ی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و همچنین نظریه ی دریافت (استوارت هال)، خوانش شهروندان دورودی را درخصوص 14 مستند سیاسی شبکه ی من وتو که گفتمان های جمهوری اسلامی و پهلوی را بازنمایی می کند، مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش پرسش هایی از قبیل اینکه گروه های کانونی شهروندان دورودی، مستندهای سیاسی شبکه ی من وتو را چگونه خوانش می کنند؟ و آیا شبکه ی «من وتو» توانسته ذهنیت مثبتی را از گفتمان پهلوی و ذهنیت منفی را از گفتمان جمهوری اسلامی در مخاطب ایرانی ایجاد کند، مطرح و به این پرسش ها پاسخ می دهد. پژوهش موردنظر از سنت روش کیفی پیروی کرده و از دو روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف (دست یابی به نوع رمزگذاری متون مستندهای سیاسی شبکه ی من وتو) و روش مصاحبه ی نیمه ساخت یافته ی فردی و گروهی (کانونی- دست یابی به خوانش مخاطبان) بهره گرفته است. در مرحله ی اول با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، 14 مستند سیاسی موردنظر بررسی و نحوه ی بازنمایی گفتمان جمهوری اسلامی و گفتمان پهلوی استخراج شد. در مرحله ی بعد خوانش مخاطبان از این مستندها به روش مصاحبه های فردی و گروهی مطالعه و درنهایت در مرحله ی سوم به مقایسه ی نحوه ی خوانش مخاطبان با نحوه ی رمزگذاری شبکه ی من وتو پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که غالب کدگذاری ها توسط مخاطبان به صورت هژمونیک خوانش و رمزگشایی شده است؛ بنابراین شبکه ی «من وتو» در تأثیرگذاری بر مخاطب (ایجاد ذهنیت منفی نسبت به گفتمان جمهوری اسلامی و ایجاد ذهنیت مثبت نسبت به گفتمان پهلوی) موفق عمل کرده است.