منهج حدیثی

یکی از شرح های مشهور نهج البلاغه، شرح ابن ابی الحدید معتزلی است. او در این اثر، برای تفسیر کلام امیر مؤمنان توجه ویژه ای مبذول داشته، و اساس کار خود را بر قواعد و مؤلفه هایی بنا نهاده تا شرح کلام در جایگاه خویش خوش نشیند. پژوهش حاضر، به دنبال آن است تا نشان دهد وی در شرح خود، راه تقلید و نقل صرف را پیش گرفته، اما در عین حال به اجتهاد خود، کلام امیر مؤمنان را شرح کرده است. در این پژوهش، ضمن بررسی مؤلفه های مهم موجود نزد شارح در تفسیر کلام امام؛ از قبیل یافتن عناصر مهم مشترک در شرح، مانند بیان فضای درونی و بیرونی روایت، به بررسی منهج حدیثی وی پرداخته شده با بیان این نکته که وی از مجموعه روایات در شرح کلام و نیز از احادیث پیامبر ، ائمه معصومین ، صحابه و تابعین و... در همانندسازی با کلام امام، روایات در تبیین واژگان و مفردات و تشخیص اعراب و... استفاده کرده است. گفتنی است که شارح نسبت به احادیث مربوط به اخلاق، با تساهل و تسامح گذشته، اما در مورد احادیث تاریخی یا کلامی خود را نقّاد نشان داده است.

آیت اللّه محمّدی ری شهری (1401-1325ش) از محدّثان و احیاگران حدیث در دوره معاصر بودند که با تأسیس مؤسّسه علمی- فرهنگی دارالحدیث، گام بلندی در تبیین و ترویج معارف اهل بیت(علیهم السلام) برداشتند. تبحّر خاص، ذهن خلّاق و منظومه وار ایشان، در کنار ساماندهی شایسته پژوهش های گروهی که به آثار حدیثی فاخری انجامید، بایستگی دستیابی به شناخت مراحل و شیوه دستیابی به فهم حدیث در نگاه ایشان را دوچندان می کند. به نظر می رسد فرآیند فهم حدیث یا همان فقه الحدیث که دانشی با پیشینه طولانی نزد عالمان مسلمان است، در نگاه مرحوم ری شهری به سه بخش «مقدّمات فقه الحدیث»، «فقه الحدیث» و «دستمایه فقه الحدیث» قابل تقسیم است. هم بخش اول که عهده دار فراهم آوری پیش نیازهای فهم متن حدیث است و هم بخش دوم که عهده دار فهم متن و مقصود حدیث است، هر کدام شامل پنج مرحله هستند و بخش سوم نیز که عهده دار چگونگی و چارچوب های ارائه نتیجه حاصل از فقه الحدیث است، در بردارنده چهار مرحله می باشد.