مطالعات علوم انسانی و اسلامی

پس از انقلاب اسلامی، در بعضی از برهه ها اتفاقاتی روی داد که عده ای از جوانان با تحریکات خارجی و داخلی به خیابان ها ریختند و حوادثی در جامعه بروز کرد که معنویت و دین جوان دانشجو را به نشانه رفت. به این منظور، در یک تحلیل کیفی و با رویکرد پدیدارشناسی، متن دو سند (اسلامی شدن دانشگاه ها و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی) مطالعه شد. یافته های پژوهش در دو بخش عرضه شد: بخش اول، شامل داده های توصیفی و بخش دوم، شامل ارائه یافته ها و داده های کیفی است. ابتدا داده های توصیفی شامل شاخص های تعیین شده هویت انقلابی جوانان دانشجو در سند اسلامی شدن دانشگاه ها و بیانیه گام دوم و سپس، مؤلفه های اصلی و ویژگی های آن شناسایی شد. برای ارائه یافته های پژوهش، از مصاحبه عمیق نیمه ساختارمند با حضور دوازده نفر از متخصصان و استادان دانشگاه استفاده شد و جدول های کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی مشخص شد. ازاین رو، طراحی الگوی هویت انقلابی جوانان دانشجو با تکیه بر سند اسلامی شدن دانشگاه ها و بیانیه گام دوم تدوین شد. برای اطمینان از روایی پژوهش، گزارش نهایی تحلیل به پنج نفر از متخصصان دو سند داده شد تا پس از بازبینی، پیشنهادهایشان در مرحله کدگذاری باز، اعمال شود. همین گروه در مرحله بعدی، کدگذاری محوری را بررسی کردند و نظرات آنها در تدوین الگو به کار گرفته شد. نتایج تحلیل یافته ها نشان داد که مؤلفه های علم جویی، حساسیت اجتماعی، فهم عصری، آزادگی دینی، ایمان پاک و استقامت، و انگیزه تمدنی مبتنی بر دین، می توانند مهم ترین شالوده طراحی الگوی هویت انقلابی جوانان دانشجو قرار گیرند.

بدیهی است که دست یابی به آرمانهای نظام حکمرانی اسلامی به یک اقتصاد مستقل و قوی نیاز دارد و در بیانیه گام دوم، اقتصاد مقاومتی به عنوان یکی از مهمترین راهکارها برای رفع مشکلات اقتصادی مطرح شده است. لذا به نظر می رسد اقتصاد مقاومتی پیش نیاز دستیابی به یک نظام حکمرانی اسلامی است و برنامه ریزی برای دستیابی به تدابیر آن ضروری است. یکی از شئون مهم برنامه ریزی در کشور، برنامه های پنج ساله توسعه است. برنامه پنج ساله هفتم توسعه برای سالهای 1406-1402در حالی تصویب شده است که بیش از ده سال از ابلاغ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی می گذرد. واضح است که هر چه تبلور تدابیر اقتصاد مقاومتی در برنامه هفتم توسعه بیشتر باشد امید به کاهش چالشهای اقتصادی ایران کمتر و رسیدن به ابعاد حکمرانی انقلابی سریع تر خواهد بود. این مقاله تلاش می کند با استفاده از روش تحلیل کمی و کیفی و با واکاوی در ابعاد 24 گانه سیاستهای اقتصاد مقاومتی و فصول 24 گانه برنامه هفتم توسعه به این سوال پاسخ دهد که  موفقبت برنامه هفتم توسعه در توجه به تدابیر اقتصاد مقاومتی جهت نیل به نظام حکمرانی اسلامی چند درصد می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد برنامه هفتم توسعه تا 86% از انتظارات سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی را پوشش داده است و 14% از نکات سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی در برنامه هفتم جایی نداشته است و به آن پرداخته نشده است. 

گفتمان سیاسی و اجتماعیِ مشروطه در ایرانِ دوریه قاجار با هدف حکمرانی بر مدار قانون شکل گرفت. دخالت نیروهای خارجی در امور داخلی ایران در سال های انتهایی دوران قاجار باعث شد تا اندیشیه مشروطه و استقلال ملی ایران دچار تهدید گردند؛ بی کفایتی دولت مرکزی در راستای حفظ استقلال ملی نیز باعث ظهور مقاومت های محلی در ایران گردید، نهضت جنگل، نمونه ای از همین مقاومت ها می باشد. پژوهش حاضر که به روش کیفی و با استفاده از فن تحلیل محتوا گردآوری شده با تکیه بر مرامنامه ها، مطبوعات و روایات تاریخیِ مرتبط با نهضت جنگل به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه ایده یا ایده هایی در حوزیه حکمرانی با چه خواستگاه اندیشه ای در دوران قیام جنگل(1293-1300) توسط کنشگران نهضت مذکور ارائه شده است؟ بررسی های انجام شده نشان می دهد کنشگران در نهضت جنگل به طرح سه ایدیه حکمرانی پرداخته اند: 1-جمهوریِ شوروی، 2-سلطنت مشروطه و 3-جمهوریِ شورایی. در میان ایده های مذکور، ایدیه جمهوریِ شورایی تنها مدل از حکمرانی بود که سه گزاریه استقلال ملی، هویت اسلامی و مشارکت مردم در امر حکمرانی را در کنار یکدیگر مورد توجه قرار داده است. ایدیه جمهوریِ شورایی را می توان مینیاتور اولیه ای از انگاریه جمهوری اسلامی دانست.

حکمرانی، اگرچه مفهومی جدید در ادبیات علوم انسانی است، اما ظهور آن در دهه های اخیر، محصول تأمل مجدد متفکران این حوزه در ادبیات گذشته فلسفه سیاسی جهان غرب است. به تناسب این روش، برای دستیابی به معنای اسلامی ایرانی حکمرانی، باید ایده های سیاسی مطرح در سنت اسلامی ایرانی به ویژه در نهضت مشروطه به بعد را بازخوانی کرد. یکی از این ایده های سیاسی، ایده سیاسی حاج آقا نور الله نجفی اصفهانی) در دوره مشروطه است که در رساله مکالمات مقیم و مسافر مطرح کرده است. در این مقاله، ابتدا پنج مؤلفه حاکمیت قانون، پاسخگویی، مشارکت، شفافیت و کارآمدی را در مفهوم معاصر حکمرانی احصا کرده ایم. پس از آن با بهره گیری از روش شناسی بنیادین، مبانی معرفتی و همچنین شرایط تاریخی اجتماعی ایشان را در دوره منتهی به مشروطه، در تهران، قم و اصفهان بررسی کرده ایم. وی پیش از دوره مشروطه، مبارزات خود را آغاز کرده و با ایفای نقش فعال در نهضت تنباکو، در صدر علمای مشروطه اصفهان قرار داشته است. مؤلفه های حکمرانی در رساله مذکور، شامل حاکمیت قانون (نقد سلطنت و تبیین قانون در مشروطه )، پاسخگویی (تأکید بر مفاد آیه وَ أَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ)، مشارکت (تأکید بر دارالشوری)، شفافیت (تأکید بر نظارت و مبارزه با فساد) و کارآمدی (تقویت اسلام و رفع موانع عملکرد ضعیف مسلمین) است.

مدت زمان استفاده از رسانه های اجتماعی سازمانی مدرن به عنوان مداخلات مبتنی بر فناوری اطلاعات برای دلبستگی شغلی کارکنان از اهمیت فراوانی برخوردار است. بنابراین، مطالعه حاضر با هدف بررسی نقش تعدیل کننده مدت زمان استفاده از رسانه های اجتماعی سازمانی در رابطه عوامل استرس زا با دلبستگی شغلی در نظر گرفته شد. پژوهش براساس هدف از نوع کاربردی و از نظر روش از نوع توصیفی پیمایشی و همبستگی است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش با استفاده از دو شیوه کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده و برای بررسی فرضیه ها و پاسخ به پرسش های پژوهش، از ابزار پرسش نامه استفاده شده است. این پرسش نامه شامل ۲6 گویه است و براساس طیف هفت گزینه ای لیکرت طراحی شده است. جامعه آماری، هلدینگ صدف دلیجان است که شامل مدیران و کارشناسان تمامی واحدهای زیرمجموعه این شرکت بوده و تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران 226 تعیین شده است. پس از توزیع پرسش نامه ها به شیوه تصادفی ساده و جمع آوری آنها، داده ها مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. ابتدا از آزمون های همبستگی برای بررسی رابطه بین متغیرها و سپس از آزمون رگرسیون برای بررسی تأثیر متغیرها بر یکدیگر استفاده شد. نتایج نشان داد که عوامل استرس زای چالشی با دلبستگی شغلی ارتباط مثبت دارند، درحالی که موانع استرس زای بازدارنده با دلبستگی شغلی ارتباط منفی دارند. همچنین، رابطه بین عوامل استرس زای چالشی و دلبستگی شغلی یک اثر U شکل را تحت تأثیر تعدیلگر مدت زمان استفاده از رسانه های اجتماعی سازمانی کاری نشان می دهد، اما یک اثر U شکل معکوس را تحت تأثیر تعدیلگر مدت زمان استفاده از رسانه های اجتماعی سازمانی غیرکاری نشان می دهد و سرانجام، رابطه بین موانع استرس زای بازدارنده و دلبستگی شغلی نیز تحت تأثیر تعدیلگر مدت زمان استفاده از رسانه های اجتماعی سازمانی غیرکاری، یک اثر U شکل را نشان می دهد. مدیران ممکن است قوانینی را برای محدود کردن استفاده غیرکاری رسانه های اجتماعی سازمانی به یک سطح منطقی طراحی کنند که هم کارکنان دارای استرس چالشی و هم کارکنان دارای استرس بازدارنده، سود ببرند. از طرفی، سطح ایده آل مدت زمان استفاده از رسانه های اجتماعی سازمانی غیرکاری برای کارکنان با استرس چالشی و بازدارنده متفاوت است. کارکنان تحت استرس بازدارنده ممکن است به سطح نسبتاً بالاتری از مدت زمان استفاده از رسانه های اجتماعی سازمانی غیرکاری نسبت به کارکنان تحت استرس چالشی برای رسیدن به سطح بهینه دلبستگی شغلی نیاز داشته باشند.

حکمرانی اسلامی به مثابه یک ایده تلاش دارد با پیوند میان حکومت داری با هویت دینی که تمدن ساز است، مدلی کارآمد و اثرگذار در شیوه حکمرانی ارائه کند. نخستین نمونه های ایده حکمرانی دینی را در سیره نبوی و پس از آن در دوران حکمرانی امام علی% می توان مشاهده کرد. طرح بحث حکمرانی مرتبط با هویت دینی در تاریخ معاصر ایران در دوران مشروطه مورد توجه قرار گرفت و بعدها با استقرار نظام جمهوری اسلامی، عینیت اولیه خود را نمایان کرد. ایده حکمرانی اسلامی همانند هر ایده سیاسی اجتماعی مؤلفه های فرهنگی نیز دارد. پژوهش حاضر با روش کیفی و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا با تکیه بر برشماری غیرگزینشی منابع درسی دوره دبستان (کتب درسی هدیه های آسمانی و مطالعات اجتماعی) در تلاش است تا به این پرسش پاسخ دهد که کدام مؤلفه های فرهنگی حکمرانی اسلامی در کتب درسی مقطع دبستان بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند؟ همچنین، برای اثرگذاری روایات این کتب در فرایند جامعه پذیر کردن دانش آموزان، کدام محورها نیازمند بازنگری هستند؟ هدف از انجام پژوهش حاضر، ارزیابی سطح بازتعریف مؤلفه های فرهنگی در کتب آموزشی مقطع دبستان هستند. نتیجه پژوهش حاضر نیز نشان می دهد مباحثی مانند هویت اسلامی ایرانی، علل داخلی افول تمدن اسلامی، معرفی الگوی عناصر ساختار پیشین از تاریخ صدر اسلام و معرفی مفهوم جهاد تبیین، ازجمله مواردی هستند که نیازمند بازنگری و توجه بیشتر در منابع درسی مقطع دبستان می باشند.