ابراهیم اقبال

دعا در اسلام، به عنوان یکی از مهم ترین روشهای برقراری ارتباط با خداوند، در تمامی مذاهب وجود دارد. در شیعه، دعا به عنوان عبادت و مخّ عبادت تلقی شده، در مذهب سنی نیز دعا به عنوان یک روش بسیار مؤثر برای پیدا کردن رضایت خداوند استفاده می شود. این مقاله با تبیین کیفیت و ماهیت دعا، دیدگاههای مفسران مذاهب اسلامی در این موضوع را مورد پژوهش قرار داده و با تبیین آموزه های اشتراکی مذاهب اسلامی به رفع سوء تفاهم و ابهام و دفع شبهه در حوزه ماهیت و چیستی دعا می پردازد. نتیجه آنکه از دعا به عنوان یکی از عباداتی که در زمره مشترکات مذاهب اسلامی به شمار می رود، می توان برای تقریب مذاهب و رشد و پرورش جامعه اسلامی استفاده کرد.

«راسخان در علم» تعبیری قرآنی با کاربردی اندک ولی بسیار مهم است. بازیابی معنای این عبارت و بازشناسی آن در دو کاربرد قرآنی و مباحث مرتبط، هم چنان نیاز به پژوهش دارد. با بررسی سخن واژه شناسان و فرهنگ نگاران واژه های قرآنی، می توان به معنایی جامع تر از آن چه گفته شده، دست یافت و با ارزیابی اقوال مفسران و بازیابی و هم افزایی رویکردهای ادبی، مانند: تناسب و اسلوب کلام، قصر و حصر در علم معانی و بلاغت، اِعراب و نحو، معناشناسی، رابطه هم نشین ها و جانشین ها و توجه به کاربردهای موارد مرتبط در دیگر آیات و بخش های قرآن کریم و. می توان معنای آن را بازشناسی کرده و کاربرد آن را در قرآن و مباحث مرتبط نشان داد. معنای این عبارت، عالمان به علم الهی [یا علم لَدُنِّی و موهبتی] است که خداوند با خواست خود به برخی از بندگانش، عطاء می کند. این علم، رسوخ و استواری، باور و آرامش قلبی برای آنان دارد و ایشان را از لغزش و تردید رها می سازد. این همان معنای راسخان در علم در قرآن کریم است که ائمه معصومین(علیهم السلام)، مصادیق والای آن بوده و همچنین، عالمان به تأویل قرآن کریم نیز هستند؛ گرچه هر دو امر، محدود و منحصر در آنان نیست بلکه ملازمه ای میان راسخان در علم با عالمان به تأویل وجود ندارد.

«مِثل» ماده ای نسبتا پربسآمد در قرآن کریم است. بسیاری از واژه شناسان آن را به یک دید نگریسته اند؛ عالمان علوم قرآن در علم إعجاز و تحدی قرآن به جنبه های معنای آن کمتر توجه داشته اند؛ این امر موجب برداشت های غیر دقیق از آن و از سوی دیگر سردرگمی در إعجاز و آیات تحدی قرآن گردیده است.دراین مقاله، تعیین معنای مشترک و نیز یافتن تفاوت معنایی و کاربردی آن دو کلمه و وجوه معنایی «مِثل» به منظور شناخت بهتر و دقیق تر؛ خصوصا ارتباطی که با وجوه إعجاز قرآن مجید پیدا می کند دنبال می شود.این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی درصدد دست یابی به اهداف یادشده است.با این پژوهش به دست می آید که معنای«مثل» مشابهت است؛ ولی شباهت، وجوه و جنبه هایی همچون صورت؛ جنسیّت؛ کمیّت وکیفیّت دارد. در هیچیک از کاربردهای آن، همه جنبه های همانندی منظور نیست بلکه یک یا دو جنبه مورد نظر است. در آیات تحدی، جنبه محوری در شباهت، کیفیّت معنایی است؛ گرچه اندکی به صورت نیز نظارت می یابد.بر این اساس، از یک سو کاربردهای «مثل» در قرآن، دلالت بر یکی دو جنبه مشابهت و عدم دلالت بر همه معانی مشارکت را، به دست می دهد و از دیگرسو تحدی قرآن را با توجه به دو جنبه کیفیّت و صورت، وارد و درست می نماید و با توجه به این جنبه ها، شناخت دقیق تر دسته ای از کلمات قرآن و أبعاد یکی از علوم آن فراهم می آید.