محمدعلی موظف رستمی

 پایداری زیست و زیستگاه و ماندگاری زیستمندان در مفهوم کلان خود در خشکی ها کاملاً وابسته به منابع محدود آب شیرین است. این در حالی است که برخاسته از درهم تنیدگی و هم افزایی یک رشته مسائل محلی و جهانی، دسترسی به منابع آب کاهش یافته است. از این رو، تداوم این وضعیت؛ امنیت، توسعه، رفاه و کارکرد اکوسیستم های جغرافیایی را درگیر چالش های جدی کرده است. موقعیت خشک جغرافیایی ایران به همراه افزایش مصرف منابع محدود آب، کشور را درگیر بحران آب کرده است. این در حالی است که بازتاب این وضعیت در مناطق مختلف، متفاوت است. مقاله حاضر بازتاب بحران آب حوضه قزل اوزن بر امنیت آب فراروی استان گیلان را بررسی می کند. استانی که بخش عمده امنیت آب و اقتصاد آن به این رود وابسته است. داده های مورد نیاز پژوهش با روش کتابخانه ای و میدانی گردآوری و با بهره گیری از نرم افزارهای Micmac و Scenario Wizard بررسی و مطالعه شده است. پژوهش آمیخته(کیفی- کمی) پیش رو، از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل متخصصان دانشگاهی و اجراییِ درگیر با مساله پژوهش است که با روش گلوله برفی 40 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. در این میان، متغیرهای ساخت بی رویه سد در بالادست رود، کندن چاه های غیر مجاز در پیرامون رودخانه، استفاده نکردن از بذرهای اصلاح شده با نیاز آبی کمتر، تغییر الگوی بارش و تغییرات اقلیمی، رعایت نشدن حقابه زیست محیطی و تهدیدات برخاسته از به کارگیری غیر اصولی سم و کود به عنوان متغیرهای کلیدی انتخاب شدند. در راستای متغیرهای کلیدی و حالت های احتمالی ممکن، خروجی نرم افزار Scenario Wizard در قالب سناریوهای قوی و محتمل، نشان دادند که از 21 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو، وضعیت هایی که سناریوهای فراروی بحران آب قزل اوزن را بر امنیت آب استان گیلان در آستانه بحران بیان می کنند، بیشترین وضعیت های احتمالی ممکن را در بر می گیرند و 38/095 درصد از وضعیت های حاکم بر صفحه سناریو را به خود اختصاص دادند. بنابراین، تأثیر بحران آب بر امنیت آب فراروی استان در آستانه بحران نمود یافت. پیش بینی آینده تحولات پیونددار با این وضعیت از دید آینده پژوهی نیازمند پرداختن به سیاست های مدیریتی و اقتصادی دولت و رویکرد کارگزاران ملی- محلی در مدیریت بهینه منابع آب و کنترل بازتابِ عوامل کلیدی است.