ضیاءالدین اسفندیاری

دریای خزر بزرگ ترین دریاچه بسته جهان، در سال های اخیر با نوسانات شدیدی در سطح آب مواجه شده است که عمدتاً به دلیل تغییرات اقلیمی و بهره برداری بی رویه از منابع آبی است. این تغییرات به کاهش سطح آب و پسروی چشمگیر خط ساحلی، به ویژه در سواحل جنوب شرقی و گسترش مناطق خشک منجر شده است. این پژوهش روند خشکی زایی و احتمال شکل گیری کانون های گرد و غبار در این منطقه را بین سال های 1995 تا 2022 تحلیل می کند. برای این منظور، داده های ماهواره ای لندست و شاخص های پوشش گیاهی (NDVI) و پوشش آبی (NDWI)  استفاده شد. تحلیل های آماری نشان می دهند که سطح آب دریای خزر از سال 1995 به طور مداوم کاهش یافته و به ویژه بین سال های 2020 تا 2022 به پایین ترین سطح خود در دوره 185ساله ثبت ابزاری تراز دریا رسیده است. نتایج نشان می دهد که این کاهش سطح آب باعث تغییرات عمده در پوشش گیاهی منطقه شده است. در مناطقی مانند خلیج گرگان، پیشروی پوشش گیاهی مانع از تشکیل کانون های گرد و غبار شده است، درحالی که در تالاب گمیشان به دلیل کمبود پوشش گیاهی، احتمال ایجاد کانون های ریزگرد بیشتر است. تحلیل ها همچنین نشان می دهد که از سال 2011 روند خشکی زایی تسریع یافته و پوشش گیاهی به ویژه در مناطق علفی و بوته ای افزایش درخور توجهی داشته است. به طورکلی، نتایج حاکی ازآن است که درصورت ادامه روند کاهش تراز آب دریای خزر، خشکی زایی در مناطق ساحلی افزایش خواهد یافت و مناطق بیشتری از تالاب گمیشان با خطر تبدیل شدن به کانون های ریزگرد روبه رو خواهند شد.