نصور مریدی

تحولات و وقایع تاریخ صدر اسلام در مناطق مفتوحه اسلامی متأثر از شخصیت ها ی اثرگذار این دوران بوده است. هریک از رجال  و فاتحان برجسته در دوره فتوحات اسلامی دارای خاستگاه اجتماعی و قبیله ای بودند که بر رفتار و کنش آنان در عصر اسلامی اثرگذار بود. یکی از این فاتحان عرب مسلمان که در دوره خلفاء و دوره اموی سرزمین های بسیاری از ایران را فتح کرد، ربیع بن زیاد الحارثی است. رفتار و عملکرد ربیع در جریان فتوح اسلامی در ایران نمونه بسیار خوبی برای تبیین ماهیت عملکرد فاتحان عرب می باشد. بر این اساس، سوال اصلی این است که عملکرد سیاسی و نظامی و نحوه مواجهه ی ربیع الحارثی  با ایرانیان در جریان فتوحات چگونه بود؟ یافته ها نشان می دهد که در بسیاری از موارد، رفتار و اعمال فاتحانی چون ربیع، آمیزه ای متناقض از سنت ها و خُلقیات عرب پیش از اسلام و آموزه ها و الگوهای اسلامی بوده است. بنابراین، در برهه ای که ربیع الحارثی متأثر از سنت های جاهلی و قبیله ای عربی بود رفتارهای خشونت باری چون کشتار بیرحمانه، قساوت، تحقیر، بردگی اسیران، زنان و کودکان داشته؛ اما زمانی که با آموزه ها و سنت های اسلامی از طریق حسن بصری آشنا شد، برخورد خیرخواهانه و مسالمت آمیزتری با ایرانیان  از خود بُروز داده است.