محمدحسین ماکویی برندآبادی

ایرانیان که در برابر از دست دادن هویت ملی و گذشته خویش سر باز می زدند، نهضت هایی را علیه خلفای دولت های مسلمان پایه ریزی کردند. ایرانیان به ویژه پس از تأسیس سلسله موروثی امویان که بر پایه برتری نژادی اع راب و تحقی ر غیراعراب بنا نهاده شده بود، مورد ستم و آزار بیشتری نسبت ب ه دوران حکوم ت خلف ای راش دین قرار گرفته بودند؛ از هر فرصتی برای به دست آوردن فرّ و شکوه پیش ین خ ویش به ره می بردند، تا هویت تاریخی سابق خود را بار دیگر نشان دهند. بنابراین در دوران دولت اموی نهضت های ملی، سیاسی و مذهبی هر روز به رنگی ظاهر می شد. مقصود اصلی این جنبش ها برانداختن دولت و سیادت عرب بر عجم بود و با اصل اسلام مشکلی نداشتند. اولین عکس العمل منطقی ایرانیان در برابر این تبعیض نژادی اعراب، «اهل تسویه» بودند که بعدها به «شعوبیه» شهرت یافتند. گروه دوم کسانی بودند که در برابر تبعیض و ظلم دستگاه اموی، راه تعصب و افراط درپیش گرفتند و قائل به تفضیل و سیادت عجم بر عرب بودند. این گروه اخیر با همراهی دیگر ایرانیان، پایه گذار نهضت و قیام هایی شد که در سالیان متمادی با دستگاه خلافت درگیر بودند. با شکل گیری نهضت های ایرانی، در راستای احیاء هویت تاریخی و باستانی، شاهد تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان بر اعراب مسلمان و نیز تشکیل حکومت های متقارن در عرض دستگاه خلافت در دوره ه ای بعد هستیم. در این پژوهش، به بررسی ابعاد این مبارزات سیاسی و فرهنگی و هم چنین نهضت های ایرانی در مقابله با اعراب و نتایج و دستاوردهای حاصل از آن، پرداخته می شود.