علی ملاموسی میبدی

محمد بن عبدالوهاب با فهم نادرستی که از مفهوم عبادت اخذ کرده، مرزهای توحید و شرک را تغییر داده و همین امر ضرورت بررسی این مفهوم را مضاعف کرده است. شاه ولی الله دهلوی از شخصیت های بارز هندوستان است که از پیشوایان فکری بسیاری از گرایش های فکری آنجا همچون دیوبندیه، بریلویه و اهل حدیث به شمار می رود. وی در بیان مفهوم عبادت، قیودی را ضروری دانسته است که نشان گر عمق اختلاف فکری او با تفکر محمد بن عبدالوهاب پیشوای فکری وهابیت است. بیان دیدگاه او در این مسئله، می تواند کمک شایانی در جهت مقابله با وهابی گری در آن مناطق کند. دهلوی برخلاف محمد بن عبدالوهاب، صرف غایت تعظیم و تذلّل را در بیان مفهوم عبادت کافی ندانسته و معتقد است که باید نیت و اعتقاد در پیدایش مفهوم عبادت لحاظ گردد و اعمالی چون سجده، دعا و ... زمانی عبادی خوانده می شود که همراه با نیت تقرب و اعتقاد الوهیت و ربوبیت باشد. در این نوشتار سعی شده است که آثار دهلوی و محمد بن عبدالوهاب مرتبط با مسئله مورد مطالعه قرار گرفته، و با مقایسه دیدگاه هر دو تقابل فکری این دو پیشوای فکری در مفهوم کلیدی و بنیادی همچون عبادت مورد ارزیابی قرار گیرد.