مهدی بلالی

مقدمه : حضور و فعالیت سرزنده شهروندان در فضایی که برای آن برنامه ریزی صورت گرفته، نشانگر درست بودن عمل برنامه ریزی می باشد و موجب شکل گیری انسجام اجتماعی می گردد. این ارتباط و مشارکت در طول زمان موجب شکل گیری سرمایه اجتماعی در جوامع می گردد. بنابراین عمل برنامه ریزی از انحصار مباحث کمی سرانه و کاربری خارج شده و مفاهیم جدید مبتنی بر اخلاق و رفتار شهروندان و شهر اخلاق مدار مطرح می گردد. در این پژوهش، به بررسی ابعاد و مؤلفه های سرمایه اجتماعی در شهر ارومیه مطابق با اصول شهر اخلاق مدار و سازگاری اجتماعی می پردازیم. داده و روش : پژوهش حاضر از نظر روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بوده و از لحاظ هدف، کاربردی می باشد. نمونه آماری به صورت خوشه ای انتخاب شد که شامل دو محله از منطقه 4 به عنوان بافت سنتی و دو محله از منطقه 1 به عنوان بافت مدرن می باشد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 380 نفر است. جمع آوری داده ها در ارتباط با شاخص های پژوهش از طریق مدل چیدمان فضا (شناسایی نواحی حساس از نظر همپیوندی و یکپارچگی با توجه به موضوع تعاملات اجتماعی و امنیت و غیره) انجام شده است. برداشت های میدانی  نگارندگان از محدوده های مطالعاتی در بافت قدیم و جدید ( به صورت تأثیر نظر کارشناسی در امتیاز نهایی شاخص ها برای هر یک از بافت های شهری انتخاب شده) و پرسش نامه برای اگاهی از وضعیت کیفیت ساکنین آن بافت های شهری (امتیاز دهی با طیف لیکرت) انجام شده است. یافته ها : شاخص های به کار گرفته شده در جمع آوری اطلاعات در ارتباط با آسایش و کیفیت زندگی اهالی محله ها نشان از این دارد که میزان ارتباط با مسئولان شهری و مشارکت در طرح های محلی بافت مدرن بسیار بیشتر از بافت سنتی شهر می باشد. در محدوده منطقه 1 قابلیت فهم دسترسی معابر R 2 =(0.38) و در منطقه 4 ، این مقدار برابر R 2 =(0.32) . لازمه این مشارکت و ارتباط وجود اعتماد نهادی در محل می باشد. اعتماد نهادی اولین پیش زمینه را برای به وجود آوردن انسجام اجتماعی مهیا می آورد و مربوط به ابتدایی ترین خدمات ارائه شده مدیریت شهری نظیر دسترسی به خدمات اضطراری و محلی میزان روشنایی معابر تمیزی و نظافت معابر دسترسی به فضای تفریحی محله می باشد که هم مطابق برداشت های میدانی و هم نتایج پرسش نامه حداقل این مقدار برای منطقه ۴ وجود دارد. میانگین یکپارچگی معابر در محدوده منطقه 4 (10/1) و در منطقه 1 (35/1) می باشد. نتیجه گیری : نتایج یافته ها نشان از اولویت داشتن مطالعات سرمایه اجتماعی مبتنی بر اخلاق و رفتار مردم، به برنامه ریزی هایی از بالا به پایین و بدون مطالعه دارد. با توجه به نقشه های وضع موجود ارائه شده از منطقه ۴ می توان گفت ناسازگاری اجتماعی با محیط زندگی موجب از هم گسیختگی روزافزون انسجام اجتماعی در این محل می گردد و بناهای متروکه و مخروبه به صورت لکه های سیاه رنگ در نقشه نمایان می گردد که با گذر زمان این مقدار سیر صعودی نیز به خود می گیرد.

این پژوهش با هدف ارتقای فضاهای دوستدار کودک در محله سرداران ارومیه که دارای بافت سنتی و تاریخی می باشد، انجام شده است. بر اساس مدل حق به شهر حضور و تعامل هر یک از گروه های سنی و هر گروه کاربری (تجاری، مسکونی، مذهبی، اداری) در این ارتقاء کیفیت فضاها به عنوان یک عامل کلیدی شناخته می شود. پژوهش حاضر از منظر روش تحقیق توصیفی - تحلیلی بوده و از لحاظ هدف کاربردی می باشد. نمونه آماری را از مابین 4 کاربری که بیشترین درصد از کاربری های موجود محله سرداران را در برمی گیرد، انتخاب شده است. مطابق با فرمول کوکران حجم نمونه پژوهش برابر با 135 می باشد. داده های جمع آوری شده در سه دسته تقسیم بندی می شود: مدل چیدمان فضایی -پرسشنامه و برداشت های میدانی. در مدل چیدمان فضایی نقشه عمق کلی از نقشه محوری محدوده استخراج گردید و با تحلیل روابط توپولوژیکی نقشه های پیوستگی و یکپارچگی دسترسی های محدوده تولید گردید. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد دسترسی های محلی محدوده از جمله صحبه، شیشه گرخانه و کوچه حشمتی دارای بیشترین پیوستگی (10) و اتصال بالا با همسایگی بلافصل می باشد و قطعات ملکی موجود در این مسیرها مطابق اطلاعات گردآوری شده بیشترین پتانسیل شکل دهنده و ارتقای فضاهای دوستدار کودک مبنی بر تأمین منافع همه گروه های سنی محله و کاربری های محله از طریق روابط فضایی همسایگی از جمله مسکونی و تجاری دارد، به طوری که می تواند با وجود پایه ای ترین تسهیلات محلی دعوت کنندگی بسیار بالایی برای تمامی گروه های سنی در شرکت در تعاملات اجتماعی محله داشته باشد