سید سعدی قیصریان

مخاطرات طبیعی یکی از مهم ترین چالش های پیش روی مناطق کوهستان محسوب می شوند. از جمله مناطقی که در معرض مخاطرات طبیعی قرار دارد، منطقه اورامان در غرب کشور است. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به ارزیابی وضعیت آسیب پذیری روستاهای منطقه اورامان در برابر مخاطرات طبیعی پرداخته شده است. در این تحقیق از روش های توصیفی - تحلیلی استفاده شده است. مهم ترین داده های تحقیق مدل رقومی ارتفاع 30 متر STRM، لایه رقومی نقشه های زمین شناسی 1:100000 منطقه و لایه های اطلاعاتی مربوط به پارامترهای مورد استفاده بوده است. مهم ترین ابزارهای مورد استفاده، ArcGIS و Expert Choice بوده است. همچنین در این تحقیق از مدل تلفیقی Fuzzy - AHP استفاده شده است. در این تحقیق ابتدا به شناسایی مناطق آسیب پذیر در برابر مخاطرات زمین لغزش، سیلاب و زمین لرزه پرداخته شده است و سپس نقشه وضعیت مخاطره پذیری منطقه تهیه شده است. نتایج پژوهش نشان داد مناطق مرکزی محدوده اورامان از جمله روستاهای برقرو، نی آباد، دگاگاه، ماضی بن، نسل و بوری در به دلیل اینکه از نظر هر سه مخاطره (زمین لغزش، زمین لرزه و سیلاب) دارای پتانسیل آسیب پذیری بالایی هستند، به عنوان مخاطره پذیرترین روستاهای منطقه اورامان محسوب می شوند. با توجه به نتایج حاصله می توان گفت که منطقه اورامان دارای پتانسیل آسیب پذیری بالایی در برابر مخاطرات طبیعی است، بنابراین ضروری است تا در برنامه ریزی های توسعه ای این منطقه، به عواملی همچون استحکام ساختمان ها در برابر زمین لرزه، تعیین حریم رودخانه ها و جلوگیری از پیشروی سکونتگاه ها به سمت آن ها در مناطق سیل خیز و همچنین پتانسیل حرکت دامنه ها توجه ویژه ای شود.

گردوغبار ازجمله مخاطراتی است که تأثیر مستقیمی بر سلامت انسان و وضعیت زیست محیطی مناطق دارد. این مخاطره بخش زیادی از کشور ازجمله مناطق جنوب غربی آن را با تهدید مواجه کرده است. با توجه به اهمیت موضوع، هدف از این پژوهش شناسایی مناطق مستعد ایجاد کانون های گردوغبار در جنوب غرب کشور و تحلیل عوامل مؤثر در وقوع آن است. در این تحقیق از تصاویر گوگل ارث، تصاویر ماهواره MODIS، تصاویر ماهواره CHIRPS و همچنین مدل رقومی ارتفاعی 30 متر SRTM استفاده شده است. مهم ترین ابزارهای مورداستفاده در تحقیق، سامانه گوگل ارث انجین، گوگل ارث، نرم افزارهای ArcGIS و IDRISI بوده است. همچنین در این تحقیق از شاخص ها و مدل های مختلفی ازجمله شاخص AOD و مدل WLC استفاده شده است. این تحقیق در چند مرحله انجام شده است که در مرحله اول با استفاده از شاخص AOD، نقشه غلظت گردوغبار منطقه تهیه شده است. در مرحله دوم به تحلیل ارتباط غلظت گردوغبار منطقه با عوامل محیطی پرداخته شده است و در مرحله سوم نیز مناطق مستعد ایجاد کانون های گردوغبار شناسایی شده است. بر اساس نتایج حاصله، ضریب همبستگی بین میزان غلظت گردوغبار منطقه با پارامترهای NDVI، سرعت باد، بارش، دما و ارتفاع به ترتیب 63/0، 156/0، 557/0، 489/0 و 602/0 بوده است. ضریب غلظت گردوغبار در واحدهای تپه های ماسه ای، دشت، تپه ماهور و کوهستان به ترتیب وزن 71/0، 64/0، 47/0 و 23/0 به دست آمده است. همچنین بر اساس نتایج حاصله، بخش زیادی از منطقه موردمطالعه ازجمله مناطق شمال غربی شهر اهواز، مناطق شمالی شهر هویزه و مناطق حدفاصل شهرهای امیدیه تا اهواز پتانسیل زیادی جهت ایجاد کانون های گردوغبار دارد.

سیلاب از جمله مخاطره های طبیعی است که در طی سال های اخیر بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهرهای غربی استان گلستان با آن رو به رو بوده است. از جمله سیلاب هایی که در این منطقه رخ داده سیلاب فروردین 1398 بوده است که بسیاری از شهرهای غربی استان گلستان با خسارت های جانی و مالی مواجه شد. با توجه به اهمیت موضوع در پژوهش حاضر به پایش مناطق سیل زده غرب استان گلستان و تحلیل نفش عوامل محیطی در وقوع آن پرداخته شده است. در این مطالعه از تصاویر راداری سنتینل 1 و 2، تصاویر ماهواره MODIS، CHIRPS و لندست 9 و مدل رقومی ارتفاعی 30 متر به عنوان مهم ترین داده های تحقیق استفاده شده است. مهم ترین ابزارهای این مطالعه سامانه گوگل ارث انجین، IDRISI و ArcGIS بوده است. در پژوهش حاضر ابتدا با استفاده از سامانه گوگل ارث انجین مناطق سیل زده شناسایی و در ادامه، ارتباط آن با عوامل محیطی تحلیل و در نهایت، مناطق مستعد وقوع سیلاب با استفاده از مدل WLC شناسایی شده است. نتایج حاصل شده از تصاویر راداری نشان داده است که در فروردین 1398 بخش زیادی از شهرهای منطقه از جمله مناطق شهری و حاشیه شهری آق قلا، سیمین شهر و گمیش تپه با سیلاب مواجه شده است. نتایج تحلیل نقش عوامل محیطی در سیلاب رخ داده نشان داده است که وضعیت ارتفاعی، شیب و تراکم پوشش گیاهی به ترتیب با ضرایب 652/0، 619/0 و 543/0 بیشترین تأثیر گذاری را داشته است. همچنین، نتایج مدل WLC نشان داده است که مناطق شمالی و غربی منطقه مطالعه شده و از جمله مناطق شهری و حاشیه شهری شهرهای گرگان، آق قلا، سیمین شهر، گمیش تپه، کردکوی و بندرترکمن به دلیل ارتفاع و شیب کم، تراکم کم پوشش گیاهی و نزدیکی به رودخانه در طبقه پتانسیل سیل خیزی خیلی زیادی قرار دارند.