سمیه سروقد مقدم

مفصل ترین حدیث «کتاب العقل و الجهل» اصول الکافی حاوی سفارش های پربار امام کاظم (علیه السلام) به هشام بن حکم است. علیرغم توصیه های فراوانِ آموزه های دینی به ارتباط با دیگران در فرازی از این حدیث نه تنها از تنهایی نهی نشده بلکه صبر بر آن نشانه ای برای کمال عقل شمرده شده است. نوشتار پیش رو با روشکتابخانه ای وتحلیل محتوا درپی پاسخ به این سؤالات است که سند حدیث چگونه است و رابطه میان صبر بر تنهایی و قوت عقل چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد براساس وثوق سندی حدیث ضعیف ارزیابی می شود اما قرائن محتوایی مثبِت ارتباط صبر برتنهایی و قوت عقل است. در آموزه های دینی صبر بر تنهایی به دلیل اجتناب از معاشرت مذموم و استقلال اندیشه و پایداری در مسیرحق، حکایت از قوت قدرت عاقله خواهدداشت. نتایج نیز حاکی از آن است که آگاهی و رشد عقلانی همچنین درک ماهیت پدیده تنهایی بر مبنای خداباوری از جمله عوامل مؤثر در تقویت صبر بر تنهایی است.

امامت از ضروریات مذهب تشیع است و تبعیت از امام جز با معرفت امام محقق نمی شود. بی تردید بهترین معرفی آن است که از زبان خود امام معصوم (ع) باشد. اولین حدیث از کتاب روضه الکافی، نامه ای از امام صادق (ع) خطاب به اصحاب است. نتایج تحلیل محتوای کمّی نشان می دهد در بخشی از این نامه، کلیدواژه ی «امام» دارای تکرار قابل توجهی است؛ به گونه ای که از نظر فراوانی در مقایسه با سایر کلیدواژه ها جایگاه سوم را دارا میباشد و در 88% موارد، این کلید واژه برای اشاره به ائمه معصومین (ع) به کاررفته است. ازاین رو در پژوهش حاضر با تحلیل مضمون این نامه تلاش شد تا نگاه امام (ع) در موضوع امام شناسی تبیین شود. نتایج تحلیل محتوا، ضمن اینکه مشخص می کند در مقوله ی «امام شناسی» مباحث مرتبط با معرفی امام و جایگاه امامت، صفات و وظایف امام و حق امام بر مردم بیان شده است؛ نشان می دهد، حضرت در پی اثبات جایگاه امامت یا شرح کامل اوصاف امام نبوده است بلکه تبیین اعتقاد صحیح اسلامی در زمینه امام شناسی و تأکید بر نیازمندی اصحاب به امام، جهت بهره مندی ایشان از شأن هدایتگری این بزرگواران، مورد توجه آن امام همام بوده است.