سونیا نوروزی جعفرلو

در مطالعاتِ زبان شناختی معاصر، کارکردِ استعاره ادراک و شناخت مفاهیم است. استعاره مفهومی عبارت است از درک مفاهیم انتزاعی بر اساس تجربه موجود از مفاهیم عینی. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی-تحلیلی و در چهارچوب نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون به بررسی چگونگی و چرایی ادراک مفهومِ عشق در اندیشه خاقانی با تمرکز بر بخش غزلیات از دیوان وی می پردازد. طبق بررسی ها استعاره های هستی شناختی عشق در غزلیات خاقانی از بیشترین فراوانی برخوردار هستند و نمونه ای از استعاره جهتی در متن یاد شده وجود ندارد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد، طرح استعاره های هستی شناختی عموماً در پیوند با استعاره های ساختاری و ناظر بر جنبه دشواری آفرین عشق است. به طور کلّی تجربه عشق در نگاه خاقانی امری دشوار اما ارزشمند است. چنان که بیشتر استعارهای متن با تأکید بر ماهیتِ نابودگر و دشواری آفرین عشق و تمرکز بر جنبه ارزشمند و مقتدر آن شکل گرفته اند. نگارندگان معتقدند شرایط زندگی شخصی و اجتماعی شاعر، روحیات، تمنّیات و تجربیات وی زمینه خلق و پرداخت استعاره های متن را فراهم آورده اند.

ترجمه انگلیسی دیک دیویس یکی از جدیدترین ترجمه هایی است که مورد استقبال مستشرقان قرار گرفته است. دیک دیویس آثار متعدّدی را ترجمه کرده است: منطق الطیر، گزیده ای از غزلیات حافظ، ویس و رامین، شاهنامه و... . در این پژوهش داستان رستم و سهراب مورد بررسی قرار گرفته است و در این بررسی، خطاها و خوانشهای نادرست مترجم، که در تفاوت فرهنگی، ناآشنایی کامل با ظرایف معنایی، ادبی و ساختاری زبان فارسی ریشه دارد، مورد نقد قرار گرفته است. برای تحلیل این ابیات از نظریه آنتوان برمن استفاده شد. تبویب و دسته بندی خطاهای مترجمان در نظریه تحریف متن آنتوان برمن بسیار دقیق و سودمند بود. البته بعضی از خطاهایی که در ترجمه دیک دیویس دیده می شود ذیل عنوانهای برمن قرار نمی گرفت که باید باب جداگانه ای برای آن گشوده شود..

ترجمه ی شعر مستلزم فهم درست آن است. معمولاً دشواری فهم شعر سبب برداشت نادرست مترجمان از آن و بروز خطا در ترجمه می شود. پژوهش حاضر به شیوه ی توصیفی و با رویکرد انتقادی به واکاوی ترجمه های شعله وُلپی و دیک دیویس از منطق الطّیر عطّار با تمرکز بر داستان شیخ صنعان می پردازد و وفاداری مترجمان به متن مبدأ و برداشت دُرست ایشان از آن را ارزیابی می کند. بررسی ترجمه های یادشده نشان می دهد که اشکال اصلی هر دو ترجمه در فهم ساخت های کنایی و نحوی متن مبدأ است. این مسئله پیامد دانش ناقص ادبی و اطّلاعات ناکافی مترجمان از زبان هنری شعر است. خطای دیگری که در هر دو ترجمه نمونه هایی از آن وجود دارد، ایرادات ناشی از خوانش نادرست متن مبدأ است. خوانش متون فارسی، به دلیل نبودن حرکت گذاری در رسم الخط فارسی و وجود کلمات هم آوا در زبان فارسی، دشوار است. این دشواری گاه خوانندگان فارسی زبان را هم به چالش می کشد. یکی از موارد قابل توجّه که در فرایند ترجمه میان متن مبدأ و مقصد شکاف ایجاد می کند، اختلافات فرهنگی شاعر و مترجم است. در ترجمه ی دیویس، به عنوان مترجم غیرفارسی زبان، شواهدی از پایبند نبودن به متن مبدأ به دلیل تفاوت فرهنگی جامعه ی مبدأ و مقصد وجود دارد. در این نمونه ها، گرایشات فرهنگی مترجم (جامعه ی مقصد) سبب تعدیل متن به نفع فرهنگ مقصد شده است. بر مبنای یافته های این پژوهش، ترجمه ی وُلپی نسبت به دیویس به متن اصلی نزدیک تر است.