احسان یاربی

از مهم ترین میراث به جای مانده از متقدمان شیعه که نزد علما و فرهیختگان تشیع نقش بسزایی دارد و عامل اصلی شکل گیری رفتار و فرهنگ شیعی است، کتب جوامع حدیثی است. این کتاب ها همواره در تاریخ موزد استفاده بزرگان مکتب برای صدور احکام شرعی و عقیدتی بوده است. سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که چرا با وجود میراث حدیثی شیعه در قرن 3 و 4 هجری، بزرگانی چون مرحوم کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی تمام زحمت خود را در جهت نگارش این کتب نمودند با وجود آنکه میراث شیعه به صورت اصول اربعمائه و... موجود بوده است. در این جستار به روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که چه عواملی سیاسی و اجتماعی نویسندگان جوامع حدیثی را به نگارش کتاب های جامع وا داشت و خاستگاه اجتماعی و سیاسی این کتاب ها چه بوده است؟ که با استفاده از منابع تاریخی و حدیثی این نتیجه حاصل شد که عوامل اجتماعی و سیاسی گوناگونی سبب شد تا نگارنده های کتب اربعه حدیثی به این مهم دست یازند و بویژه فقدان امام معصوم و احتیاج به پاسخ گویی به نیازهای مختلف جامعه موجب نگارش گردید.

ازدواج در ادیان الهی، تنها برای تداوم بقای نسل بشر نبوده بلکه این مکاتب از این طریق به دنبال تعالی معنویت و ترقی بشر و اجتماع بشری هستند. زمانی این سخن زیباتر تبیین می شود که بتوان شواهدی از آن را در لابلای متون و صفحات کتبی که از نظر اهل شریعت، آسمانی قلمداد شده اند؛ پیدا کرد. و نیز میتوان به افرادی که امروزه در دهکده جهانی به دنبال لاابالی گری و یا ازدواج سفید و.... هستند و به آن دامن می زنند پاسخ قاطعی داد؛ که این احکام کاملا الهی بوده و تحریف شده یا مختص شیعه نیستند. همچنین در تمام ادیان ابراهیمی قوانین ازدواج و کامجویی جنسی بسیار به هم شبیه و در یک سو هستند. مسئله ای که پژوهش حاضر متکفل بررسی آن است واکاوی مقوله نکاح به صورت تطبیقی در دو شریعت یهود و اسلام امامی(شیعه دوازده امامی) است. با توجه به یافته های پژوهش در قوانین و سنت های ادیان ابراهیمی درباره احکام ازدواج شباهت بسیار زیادی وجود دارد مانند صیغه عقد در اسلام و امضا کتوبا در یهودیت که در صورت نبودن و عدم اجرای صحیح، ازدواجی صورت نمی گیرد. این پژوهش با استفاده از  روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای نگاشته شده است.

در برخی از روایات موضوعاتی مطرح شده است که موجب در معرض خدشه قرار گرفتن دین اسلام شده و شبهاتی را در مورد این آیین به وجود آورده است؛ از جمله آن مسائل، که مربوط به مباحث مرتبط با دیدگاه اسلام نسبت به زنان است، روایاتی است که در مورد «جهنمی بودن اکثر زنان» وارد شده است. در پژوهش حاضر که به سبک مسأله محور و با روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی - تحلیلی انجام گرفته است، بیان کرده ایم که: در نگاه اوّلیه روایات محل بحث از نظر سند قابل اعتنا نمی باشد و با اغماض از ضعف سند روایات، اگر مقصود این روایات آن باشد که اختلافات جنسیتی باعث جهنمی و بهشتی شدن می باشد، چنین برداشتی معارض با قرآن، عقل و دیگر روایات بوده و لذا به دلیل عدم تأیید محتوا و دلالت آن ها با ادله محکم تر و صریح تر از آن، باید حکم به طرح آن نماییم؛ امّا اگر بخواهیم از باب «قاعده الجمع مهما أمکن أولی من الطرح» سعی در جمع این روایات داشته باشیم وجه صحیح در توجیه این روایات آن است که: مراد از این روایات - با توجّه به تعلیلاتی که در برخی از روایات محل بحث آمده است - آن است که زنان به دلیل عدم انجام وظایف همسری خود مستوجب ورود به دوزخ و جهنم می شوند و اگر این علّت منتفی گردد، دیگر جهنمی بودن ایشان هم منتفی می گردد.