مجتبی شیرخدایی

معیارهای اجتماعی جایگاه ویژه ای در شکل گیری و کارایی بافت های شهری دارند. از جمله این معیارها، می توان ارزش های فرهنگی، تعاملات اجتماعی، پویایی، حس تعلق، مشارکت اجتماعی و سرزندگی را نام برد. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چه شاخص هایی برای ارزیابی جایگاه معیارهای اجتماعی در طرح های جامع شهری باید مدنظر قرار گیرند و وضعیت این شاخص ها در طرح های جامع منتخب پژوهش چگونه است؟ به منظور انتخاب شهرهای نمونه پژوهش و با توجه به میزان آثار میراث جهانی ثبت شده، سه شهر تبریز، یزد و شیراز انتخاب شدند. بر اساس مبانی نظری، چهار معیار همبستگی و انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، کیفیت زندگی و برابری همراه با شاخص های مرتبط با آن ها شناسایی و تحلیل گردیدند. با استفاده از روش تحلیل محتوا، از شاخص آلفای کریپندورف استفاده شد. نتایج نشان می دهد که میانگین امتیاز کلیه شاخص ها ۰.۸۸۶ از ۲ بوده که نشان از توجه بسیار پایین به معیارهای اجتماعی دارد. میانگین ضریب پایایی آلفای کریپندورف ۰.۸۷۶ و میانگین نمره طرح جامع شهر تبریز ۱.۱۵۷، یزد ۰.۷۴۳ و شیراز ۰.۷۵۷ است. معیار کیفیت زندگی وضعیت مطلوب تری نسبت به دیگر معیارها داشته و معیار مشارکت اجتماعی با کسب کم ترین امتیاز در نامطلوب ترین وضعیت بوده است. وضعیت معیار برابری مطلوب نبوده است.

در سال های اخیر برنامه ریزان و مدیران شهری بیش ازپیش متوجه اهمیت مشارکت شهروندان در فرایند مدیریت و برنامه ریزی شهری شده و تلاش های بسیاری برای نزدیک تر کردن مشارکت از نظریه به عمل کرده اند. این در حالی است که بسیاری از این تلاش ها، چندان موفق نبوده اند؛ لذا ارزیابی فرایندهای مشارکتی بسیار اهمیت دارد و می تواند به کارایی و اثربخشی بیشتر مشارکت عمومی در عمل بینجامد. ازاین رو این پژوهش به ارزیابی پویش آرزوهای تهران به عنوان یک فرایند مشارکت عمومی می پردازد، تا از خلال آن بتوان به فرایندهای مشارکتی کاراتر در مسیر حکمروایی خوب شهری با توجه به تأثیر چنین فرایندهایی بر اعتماد شهروندان با تمرکز بر فرایندهای مشارکت الکترونیکی دست یافت. رویکرد این پژوهش کیفی است و برای ارزیابی این پویش سعی شده است از تجربه و دیدگاه کنشگران مختلف این فرایند استفاده شود، ازاین رو تعدادی مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با مدیران شهری، کارشناسان و فعالان اجتماعی درگیر با این پروژه صورت گرفته است. همچنین برای دسترسی نسبی به تجربه شهروندان مشارکت کننده در این پویش، پیام های شبکه های مجازی نیز تحلیل شده است. برای تحلیل محتوای مصاحبه ها و پیام ها از شیوه تحلیل محتوای کیفی و کدگذاری استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که بدبینی و بی اعتمادی شهروندان نسبت به نهادهای عمومی و دولتی و نبود فضای مناسب و آمادگی برای تعامل از پیش نیازها، ناهماهنگی میان دستگاه های اجرایی در طول فرایند و نبود یادگیری متقابل و نرسیدن به توافق جمعی درنتیجه فرایند از عوامل ناکامی پویش آرزوهای تهران به حساب می آید.