زینب جوزی

هدف: پژوهش حاضر با هدف ترسیم نقشه هم واژگانی مدارک حوزه تحول دیجیتال متمرکز بر بخش دولتی در پایگاه وب آو ساینس انجام شد. روش پژوهش: روش پژوهش تحلیلی است که با استفاده از مطالعات علم سنجی و روش های کتابخانه ای، تحلیل هم رخدادی واژگان و تحلیل شبکه اجتماعی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش تعداد 536 برونداد علمی حوزه تحول دیجیتال از سال 1996 تا سال 2022  در پایگاه وب آو ساینس است. تجزیه و تحلیل داده ها و ترسیم نقشه هم رخدادی واژگان با کمک نرم افزارهای Excel، Bibexcel، HistCite و VOSviewer  انجام شد.  یافته ها: کشور انگلستان، روسیه و هند دارای بیشترین انتشارات علمی در این حوزه بودند. دانشگاه دالهاوزی، دانشگاه اقتصاد پلخانف، دانشگاه برونل لندن بیشترین نقش را در تولید انتشارات علمی در این حوزه داشتند. شش خوشه از تحقیقات تحول دیجیتال در بخش دولتی شکل گرفته است که شامل خدمات دولت دیجیتال، زیرساخت دیجیتال، استراتژی تحول دیجیتال، رهبری و حکمرانی دیجیتال، فناوری های تحول آفرین و خوشه نوآوری دیجیتال هستند. نتیجه گیری:  نتایج حاکی از آن است که اکثریت مطالعات حول محور دولت الکترونیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات، دیجیتالی شدن، کسب وکار، رقومی سازی و استراتژی دیجیتال صورت گرفته که لزوم توجه به زیرساخت مناسب و متحول ساختن دولت جهت حرکت به سوی تحول دیجیتال در خدمات را نشان می دهد؛ اما تولیدهای کم در این زمینه نشان می دهد که دولت ها در این زمینه به شکوفایی لازم نرسیده اند. بنابراین، نیاز به همکاری های بین المللی جهت تحقق چنین هدفی برای کشورها الزامی است.

هدف: پرداختن به مسائل محلی و منطقه ای و انجام تحقیقات متناسب با این مسائل از مهمترین اصول برای پیشرفت و توسعه در یک کشور محسوب می شود. بنابراین هدف پژوهش حاضر، تحلیل مسائل و چالش های محلی و منطقه ای در بروندادهای پژوهشی نهاد علم در ایران است.روش پژوهش: پژوهش حاضر پژوهشی کاربردی با رویکرد کمی – کیفی است که با استفاده از تکنیک های علم سنجی و تحلیل مضمون انجام شده است. جامعه پژوهش شامل رساله های دکتری و طرح های پژوهشی دانشگاه های شیراز، یزد و ایلام است. داده ها از طریق مرور رساله های دکتری و طرح های پژوهشی سه دانشگاه مذکور در بازه سال های 1390-1400 و گردآوری اطلاعات مرتبط در نرم افزار اکسل و روارماتریس و تجزیه و تحلیل آنها با کمک آمار توصیفی انجام شد. همچنین جهت ترسیم نقشه های علمی از نرم افزار یو.سی.آی.نت، پاژک و وی. اُ .اس ویور استفاده شد.یافته ها: از نظر نگارش پایان نامه دانشگاه شیراز با 38، دانشگاه یزد با 28 و دانشگاه ایلام با 6 پایان نامه در زمینه مسئولیت پذیری اجتماعی فعالیت داشتند. اما از نظر انجام طرح تحقیقاتی دانشگاه ایلام در جایگاه بالاتری بود. گره خشکسالی در نقشه موضوعی سه استان بیشترین فراوانی را داشت. تحلیل خوشه های موضوعی نیز نشان داد ساختار فکری دانش در زمینه مورد بررسی در دانشگاه شیراز در چهار خوشه، دانشگاه یزد 6 خوشه و دانشگاه ایلام به دلیل تعداد کم رساله واژه های تشکیل دهنده بازتاب اصلی از هم رخدادی واژگان حوزه مورد پژوهش نیست.نتیجه گیری میزان طرح های تحقیقاتی و رساله های دکتری اجرا شده در مورد مسائل محلی و منطقه ای در سه دانشگاه مورد مطالعه کم است؛ اما روند رو به رشدی را در طی سال های بررسی نشان می دهد. اما براساس چالش های ذکر شده در اسناد بالادستی مشخص شد که دانشگاه ها به دلایل مختلف در پژوهش های خود به مسائل محلی و منطقه ای توجه کمتری داشته اند. بی شک توسعه کشور در ابعاد مختلف در گرو توجه به رفع مسائل و چالش های محلی و منطقه ای است. در واقع توجه به مسائل محلی و منطقه ای یکی از عوامل پویایی اقتصادی، دستیابی به توسعه درون زا و از عوامل شتاب دهنده پیشرفت کشور است، که نیازمند برنامه ریزی صحیح و توجه بیش از پیش در اسناد بالادستی و سیاستگذاری های حوزه آموزش عالی است.

هدف: اینترنت اشیا یک شبکه متصل متشکل از چندین گره است و ابزارهایی را برای استفاده راحت تر از خدمات کتابخانه فراهم می کند که علاوه بر بهبود فرآیندهای کتابخانه، موجب افزایش کارایی و بهبود خدمات کتابخانه می شود. بنابراین هدف از انجام این پژوهش شناسایی مزایا و چالش های اینترنت اشیاء در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به منظور ارائه یک طبقه بندی و چشم انداز منسجم برای تحقیقات آینده اینترنت اشیاء در این مراکز با استفاده از تکنیک مرور نظام مند است.روش پژوهش: پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ پژوهش از نوع مطالعات کیفی است که با استفاده از تکنیک مرور نظام مند انجام شد. روش انجام این پژوهش بدین صورت است که ابتدا مسئله تحقیق تدوین شد و سپس متون مرتبط با هدف تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت و پس از آن استراتژی جستجو تعیین شد و سپس اقدام به استخراج داده ها از دو پایگاه اسکوپوس و وب آوساینس شد. پس از بازیابی 2335 مدرک از دو پایگاه مد نظر، داده ها با همدیگر ادغام شدند و موارد همپوشانی حذف گردید. در نهایت مولفه های لازم از 42 مطالعه گزینش شده شناسایی و سپس مفاهیم پژوهش (ابعاد) بر اساس فراوانی مفاهیم استخراج شدند و بر اساس ترتیب فراوانی الویت بندی شدند.یافته ها: در این پژوهش مزایا، چالش ها و نوع فناوریی مورد استفاده جهت بکارگیری اینترنت اشیا در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی برای تحلیل نهایی انتخاب شدند. با توجه به مفاهیم به دست آمده با اهداف تحقیق، هر کدام در مفهومی مشابه دسته بندی شدند. بر اساس یافته ها مشخص شد که مزایا اینترنت اشیاء در سه دسته، زیرساخت خدمات برخط شامل 8 مفهوم؛ زیر ساخت کنترل مجموعه شامل 16 مفهوم، زیرساخت فیزیکی شامل 7 مفهوم، و چالش های بکارگیری اینترنت اشیاء در سه دسته زیرساخت خدمات برخط شامل 7 مفهوم، زیر ساخت کنترل مجموعه شامل 8 مفهوم، زیرساخت فیزیکی (هوشمندسازی ساختمان) شامل 6 مفهوم قرار گرفتند و فناوری RFID پرکاربردترین فناوری برای پیاده سازی اینترنت اشیا بود.نتیجه گیری: اینترنت اشیاء به دلیل قابلیت بالای آن در تسهیل، کنترل و بازدهی بالا در خدمات و فرآیندهای کاری در کتابخانه ها یکی از مناسب ترین فناوری های عصر حاضر در ارائه خدمات و کنترل سیستم های کتابخانه ها است. اما با توجه به نتایج، بکارگیری این فناوری با چالش هایی مانند عدم تجهیزات کافی، هزینه های مالی و اداری، نبود نیروی متخصص برای تعمیر تجهیزات موقع خراب شدن، عدم آشنایی کتابدارن با این فناوری و هزینه های بالا جهت نگهداری آن رو برو است. شکی نیست که استفاده از فناوری اینترنت اشیا در کتابخانه ها، آینده بهتری را برای کتابخانه ها رقم خواهد زد، اما میزان استقبال از سوی کتابخانه ها و استفاده از این فناوری در کتابخانه بستگی به حل چالش های پیش روی کتابخانه ها در استفاده از این فناوری داد. بنابراین استفاده از این فناوری در کتابخانه ها نیازمند تأمل مسئولان در این زمینه است.

هدف: در عصر حاضر فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث تغییر در دیدگاه ها و نیازهای جوامع شده است. ظهور این فناوری نیازمند کسب دانش و یادگیری مهارت های متناسب با آن در جهت رفع نیازهای ایجاد شده است. حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی نیز از تحولات کنونی مستثنی نبوده و باعث تغییراتی در چشم انداز و جایگاه این حرفه در بازار کار شده است؛ بنابراین هدف این مطالعه، شناسایی مهارت ها و شایستگی های اشتغال پذیری متخصصان و دانش آموختگان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی و استفاده از نتایج این پژوهش برای کمک به توسعه یا اصلاح برنامه های درسی این حوزه است که نیازهای نیروی بازار کار را برآورده می کند.روش: پژوهش کیفی حاضر از نوع مطالعات کاربردی است و با روش مرور نظام مند انجام شده است. در این پژوهش ابتدا برای مرور ادبیات پژوهش از دو پایگاه اسکوپوس و وب آوساینس از طریق تعیین استراتژی جستجوی مرتبط با مشاغل علم اطلاعات و دانش شناسی، 11986 مدرک استخراج شد. سپس با استفاده از دستورالعمل پریزمای ترجیحی اقدام به غربالگری مطالعات شد و پس از غربالگری و ورود به مطالعه ازلحاظ هدف پژوهش، عناوین شغلی، مهارت های شغلی موجود در مطالعات و وظایف شغلی مورد بررسی قرار گرفتند. جامعه آماری را متونی تشکیل می دهند که طی سال 1923 تا 2023 به زبان انگلیسی منتشر شده اند. پس از بازیابی مدارک به پاک سازی آن ها اقدام شد. پاک سازی داده ها بر اساس میزان ارتباط مدارک با هدف پژوهش بدین صورت بود که ابتدا تمام مدارک غیر مرتبط از داده ها حذف شدند و مدارکی که بیشترین ارتباط با هدف پژوهش را داشتند جهت بررسی تمام متن مورد بررسی قرار گرفتند. در نهایت 223 مدرک مرتبط با مشاغل و مهارت های شغلی گزینش شدند.یافته ها: یافته ها نشان داد که حرفه علم اطلاعات و دانش شناسی وارد مشاغل متنوع و فراتر از حوزه کتابخانه شده است. همچنین مشخص شد که مشاغل حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی نیازمند دستیابی به دانش و مهارت های متنوعی است. مهارت های شناسایی شده برای مشاغل کنونی در بازار کار در 7 مؤلفه مهارت های حرفه ای، مهارت های مدیریتی، مهارت های رفتاری، مهارت های آموزشی، مهارت های پژوهشی، مهارت های سواد اطلاعاتی و مهارت های عملکردی دسته بندی شدند. این مهارت ها می توانند به آماده سازی دانش آموختگان برای ورود به بازار کار کمک کننده باشند.نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد موفقیت در هر سازمانی وابسته به کارکنانی پویا، واجدشرایط، خلاق، پرانرژی، متعهد و دارای مهارت کافی است. در چرخه هر سازمانی انتخاب افراد شایسته یک فرایند حساس و بااهمیت است. براساس نتایج بازنگری در سرفصل دروس حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی و اضافه نمودن مهارت های جدید که با ظهور فنّاوری روی کار آمده اند می تواند به توسعه بین رشته ای حوزه کمک کند. همچنین با توسعه مهارت های شغلی دانش آموختگان به هنگام ورود به بازار کار با چالش های مهارتی مواجه نمی شوند؛ حتی این دانش آموختگان می توانند در مشاغل حرفه اطلاعاتی در سازمان ها و شرکت های دولتی و خصوصی و فراتر از کتابخانه ها و در پست های شغلی شناسایی شده استخدام شوند. در این راستا نیاز است تا به وظایف شغلی مرتبط با حوزه نیز توجه بیشتر شود. اگر به جایگاه حرفه در صنعت کشور توجه نشود و زیرساخت های لازم ایجاد نشود تدوین مهارت ها در سرفصل دروس فقط صرف زمان و هزینه خواهد بود و هیچ اثربخشی نخواهد داشت.

هدف: بررسی وضعیت تولیدات علمی دانشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی یکی از جنبه های ارزیابی عملکرد دانشگاه ها برای نظارت بر بهره وری و اطمینان از دستیابی به اهداف دانشگاه و حرکت در مسیر درست برای حل مسائل کشور است. مطالعات علم سنجی ابزاری گسترده برای ارزیابی انتشارات پژوهشی و سنجش بهره وری دانشگاه ها فراهم کرده است. از رایج ترین و کارآمدترین روش های سنجش علم، تحلیل منابع علمی، به ویژه مقالات نمایه شده اعضای هیأت علمی و پژوهشگران در پایگاه های اطلاعاتی معتبر و پایگاه های استنادی جهان، روند توزیع و نرخ رشد آنها، شناسایی پژوهشگران فعال، تعیین شبکه همکاری علمی و خوشه های موضوعی است. با ترسیم نقشه های تولیدات علمی و شناسایی و تحلیل نقاط قوت و ضعف دانشگاه در حوزه تولیدات علمی، می توان راهکارهایی را با هدف ارتقاء کیفی و کمّی تولیدات علمی ارائه کرد و برنامه ریزی لازم برای ارتقای شاخص های رتبه بندی دانشگاه در سطح ملی و بین المللی اتخاذ گردد. بنابراین هدف پژوهش حاضر، سنجش وضعیت تولیدات علمی اعضای هیأت علمی دانشگاه گلستان با استفاده از داده های پایگاه استنادی اسکوپوس به روش علم سنجی است. روش: پژوهش حاضر، مطالعه ای توصیفی-مقطعی با رویکرد کاربردی است. جامعه آماری شامل کلیه بروندادهای علمی دانشگاه گلستان، از اولین مدرک نمایه شده در پایگاه اسکوپوس تا 29 جولای 2024 تعیین شد. تحلیل داده ها و ترسیم نقشه های علمی با استفاده از نرم افزار اکسل، بیب اکسل و ووس ویور انجام شد. یافته ها: 2165 تولید علمی دانشگاه گلستان از سال 2007 در پایگاه اسکوپوس نمایه شده است و براساس نتایج تحلیل داده ها، روند رشد تولیدات علمی در طول دوره مطالعه، روند سینوسی دارد. بالاترین تعداد تولیدات علمی در سال 2022، و بیشترین تعداد تولیدات علمی به صورت مقاله علمی- پژوهشی (1999 مدرک) منتشر شده است. حوزه های موضوعی شیمی، علم مواد، فیزیک و نجوم، بیشترین تعداد تولیدات علمی را دارند. قاسم بهلکه، علی اکبر دهنوخلجی و علی درخشان حصاری نویسندگانی با بیشترین سهم تولیدات علمی شناسایی شدند. بیشترین همکاری بین المللی با کشورهای چک، انگلیس، و آمریکا بوده است. این دانشگاه با پژوهشگاه، دانشگاه تهران، و دانشگاه علوم پزشکی گلستان بیشترین همکاری های علمی ملی را داشته است. نتایج تحلیل شبکه هم رخدادی واژگان و خوشه های موضوعی تولیدات علمی دانشگاه گلستان، نشان دهنده تمرکز بر موضوعات تحقیقاتی داغ، متشکل از 6 خوشه است. این خوشه ها به ترتیب عبارتند از: «سنتز و تحلیل ساختاری مواد پیشرفته»، «نانومواد و شبیه سازی های محیطی»، «خوردگی الکتروشیمیایی و روش های محافظت از فلزات»، «مطالعات بالینی و تأثیرات دارویی بر انسان ها»، «جغرافیای زیستی و مورفولوژی در دوره های زمین شناسی»، و «مواد و نانومواد پیشرفته». نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نقاط قوت و ضعف تولیدات علمی دانشگاه گلستان را برجسته می نماید که با تحلیل آن ها، و ارائه راهکارهایی برای تقویت نقاط قوت و کاهش و رفع نقاط ضعف می توان برای بهبود جایگاه دانشگاه گلستان و افزایش رتبه آن در نظام های رتبه بندی برنامه ریزی لازم صورت گیرد. انجام پژوهش های مشابه در سایر پایگاه های استنادی و تکرار چنین پژوهش هایی به صورت دوره چندساله می تواند برای بهبود برنامه ریزی ها و خط مشی گذاری صحیح علمی در راستای توسعه پایدار دانشگاه گلستان در سطح ملی و بین المللی مؤثر باشد.