ریحانه مرادی پور

مسئله تشکیک وجود از مسائل مشترک بین علم کلام و فلسفه است، البته عرفاى اسلامى نیز به این مسئله توجه جدى داشته و آن را در کتاب هاى خود به بحث گذارده اند.اهمیت این مبحث به قدرى است که به جرات مى توان گفت که پس از «اصالت وجود» هیچ مسئله اى در حکمت متعالیه ارزش و اهمیت «تشکیک وجود» را ندارد هم چنین حل اکثر مباحث و مشکلات حکمت متعالیه متوقف بر آن است.. اینکه این مسئله آیا ریشه ایی یونانی و غربی داشته یا نه در میان  صاحب نظران همواره محل بحث بوده است با این اوصاف برخی معتقد اند طرح دقیق این مفهوم از ابتکارات متفکران اسلامى است و در اندیشه هاى فیلسوفان یونان سخنى درباره آن به ما نرسیده است..جستار پیش رو در نظر دارد ضمن ریشه یابی طرح مسئله تشکیک در وجود به مقایسه دیدگاه افلوطین، پروکلس و علامه در این حوزه بپردازد.

پروکلس یکی از مهم ترین نو افلاطونیان است که در قرن پنجم قبل از میلاد زندگی می کرده است .  وی از جمله کسانی است که به تدوین منظم و تشریح نظام و جهان بینی نو افلاطونی همت گماشت. مسأله اصلی پروکلس ، همان مسأله افلوطین و سایر نو افلاطونیان یعنی پژوهش در نحوه بر آمدن کثرت از وحدت است . پروکلس نیز مانند افلوطین نظریه وسایط را در ربط وحدت به کثرت می پذیرد  اما تفسیر متفاوتی از آن عرضه می کند .علامه طباطبایی نیز هر چند یکی از فیلسوفان برجسته صدرایی  است اما با این حال در نتیجه ی تاملات عمیق خویش در آیات قرآن دیدگاههایی نوین را در حوزه های مختلف الهیاتی مطرح نموده است. طرح مسئله ی ربط واحد و کثیر از جمله نکات برجسته ی تفکر ایشان است که با تکیه بر احد و صفات احد به تبیین رابطه واحد و کثیر  پرداخته است. جستار حاضر تلاش دارد در عین بررسی اوصاف و ویژگی های احد و دلایل اثبات احد در نظام فکری پروکلس و علامه طباطبایی به مقایسه ی چگونگی حل مسأله ربط واحد و کثیر با توجه به احد و اوصاف احد نزد این دو متفکر بپردازد.

واحد و کثیر دو مفهوم مهم و اساسی در تفکر الهیاتی به شمار می آیند که  تبیین ارتباط و نسبت میان آنها همواره یکی از دغدغه های اساسی متفکران این حوزه بوده است و هر متفکری مبتنی بر نظام فکری خویش به آن پرداخته است. افلوطین به عنوان یک متفکر الهیاتی متأثر از نظام فکری افلاطون مفهوم واحد را به عنوان مفهومی مافوق وجود، توصیف ناپذیر، درک ناشدنی، بسیط و وحدت محض طرح می کند که به واسطه کمال و تعالی مافوق خویش به نحو ضروری از طریق فیضان، آفرینش را ایجاد نموده است. وی این گونه، تلاش داشته در عین حفظ استقلال واحد، نسبت کثرات به آن را نیز توجیه کند. علامه طباطبایی که نه تنها با تکیه بر نظام فکری متعالیه، بلکه به واسطه بینش عمیقی که در نتیجه سال ها هم نشینی با قرآن به آن دست یافته است، با طرح مفهوم احد به عنوان اصلی ترین مفهوم در نظام توحیدی، وحدت خداوند را  وحدت حقه می داند. ایشان البته با طرح مفهوم تجلی و ظهور، نسبت احد با کثرات را نیز تبیین نموده است. نگارندگان جستار پیش رو می کوشند در عین بررسی اوصاف و ویژگی های احد و دلایل اثبات آن در نظام فکری افلوطین و علامه طباطبایی، چگونگی حل مسأله ربط واحد و کثیر با توجه به احد و اوصاف احد نزد این دو متفکر را مقایسه و تطبیق نمایند.