علی فاطمی منش

چنان چه به آموزش و گسترش زبان فارسی با اهداف انتقال فرهنگ و معارف اسلامی ایرانی، صدور گفتمان انقلاب اسلامی و معرفی تمدن نوین اسلامی توجه شود؛ به نظر می رسد مناسب ترین متولی برای آموزش زبان فارسی با این اهداف جامعه المصطفی العالمیه خواهد بود که علاوه بر سابقه آموزش حضوری چند ده ساله و نیز سابقه مجازی چند ساله در آموزش زبان فارسی، متولی نشر معارف و گفتمان انقلاب اسلامی در حوزه بین الملل نیز می باشد. در این میان، استفاده از فضای مجازی و ارتباط و آموزش از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی فرصتی بی نظیر در اختیار دانشگاه مجازی المصطفی قرار داده که با سهولت هر چه بیشتر به مخاطبانی از سراسر دنیا دسترسی پیدا کرده و هدف بیان شده را محقق نماید. آن چه به نظر می رسد در این میان ضرورت دارد تبیین صحیح نقش، جایگاه و افق پیش روی دانشگاه مجازی در این حوزه است که خود را در کسوت متولی گسترش زبان فارسی با هدف آموزش معارف اسلامی و صدور گفتمان انقلاب اسلامی در فضای مجازی و بین الملل بشناسد، بشناساند و از ظرفیت های موجود در این فضا به شکل بهینه بهره ببرد. بر همین اساس، در این پژوهش پس از معرفی گروه زبان فارسی دانشگاه مجازی با مراجعه به استادان زبان فارسی و معارف اسلامی این گروه و مصاحبه با آنان، نظرات ایشان در این زمینه گردآوری و ارائه شده است. از جمله نکات مورد توجه استادان، مزایای فضای مجازی، ضرورت انتقال فرهنگ و معارف به زبان فارسی و زمینه سازی برای معرفی تمدن نوین اسلامی است.

تألیف قلوب و مدارا با انسان ها یکی از بزرگترین سفارش های دین مبین اسلام به مسلمانان است، و این مهم یکی از اهداف اصلی تأسیس دانشگاه مجازی المصطفی (صلی الله علیه وآله) محسوب می شود؛ زیرا به واسطه امکان ارتباط راحت، سریع و ارزان با مردم سراسر جهان- در شیوه آموزش از راه دور- فرصت بی نظیری وجود دارد تا کشورهای گوناگون با فرهنگ ایرانی- اسلامی آشنا شده و دیدگاه مثبتی نسبت به شیعیان ایرانی پیدا کنند؛ از این رو، در پژوهش حاضر با توجه به نکات ارائه شده در آیات و احادیث معتبر، تحقیقی میدانی از فارغ التحصیلان نیمسال دوم تحصیلی سال 96-1395 که تعداد 30 نفر از ملیت های گوناگون بودند، به عمل آمد و میزان موفقیت دانشگاه مجازی در این رابطه سنجیده شد؛ سپس بر روی پاسخ های به دست آمده تحلیل آماری صورت گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش گویای آن است که دانشگاه مجازی تا حد زیادی در زمینه تألیف قلوب موفق عمل کرده و توانسته است رضایت بیشتر دانش پژوهان با ملیت های گوناگون را جلب نموده، و تصورات مثبتی نسبت به اسلام و ایران در ذهن آنها ایجاد کند. با توجه به این امر مشخص می شود که می توان از دریچه دنیای مجازی و با جذب قلب های انسان ها، با تبلیغات سوء علیه ایران و اسلام مبارزه نمود و با هزینه ای کمتر از هزینه تبلیغات سوء صورت گرفته- در همه کشورها- پایگاهی برای دفاع از دین اسلام، مذهب شیعه و فرهنگ ایرانی در میان قلب های انسان ها تأسیس نمود.

نوشتن مهارتی تولیدی است که دشواری ها و چالش هایی جدی دارد. سؤال مهم تحقیق این است که چگونه زبان آموزان می توانند مهارت نوشتن را از همان ابتدا فرا بگیرند؟ در برخی از آموزشگاه ها به نوشتن در سطوح پایه زبان آموزان توجه نکرده ، بلکه آنها را از نوشتن منع کرده اند و به مهارت های دیگر آموزشی پرداخته اند. چالش دیگر در مهارت نوشتن، آن است که طرحی از نوشتن در این سطوح ارائه نشده و هیچ فعالیت و مهارتی برای کسب مهارت نوشتن در سطح پایه در برنامه آموزشی نیست و گاهی تنها به دادن موضوع و درخواست یک انشا خاتمه می یابد و استاد، تنها نقش ارزیاب متن را ایفا می کند. یکی دیگر از چالش های نوشتن، نبودن متون متناسب با سطح پایه (از ساده به مشکل) است که اساتید نوشتن را در فرایند آموزش دچار سردرگمی می کند. یکی از راه حل های تقویت نوشتن در این سطح، توجه به نیاز زبان آموزان در دوران زبان آموزی و بعد از آن است؛ بدین منظور کلاس فرایند محور با آموزش مهارت های لازم، زبان آموزان را در رسیدن به نیازهای واقعی خود کمک خواهد کرد. در این مقاله با بهره گیری از روش تکلیف محور، طرحی را جهت فرایند نوشتن تبیین کرده ایم که در سطح پایه شامل آموزش، تمرین و تکلیف، کارگاه تولید محصول، ارزیابی و دستور است.

آموزش «نوشتن» از جمله مهارت های مهمی است که می توان از آن به عنوان اولین تلاش های انسان برای آموزش «زبان» نام برد. مهارت «نوشتن»، در بین مهارت های زبانی، یکی از دغدغه های جدّی در امر آموزش بوده و نیازمند توجّه به نیازهای مخاطبان در طول تحصیل و بایسته های نوشتن است. یکی از مراکز مهم آموزش زبان فارسی، جامعه المصطفی(ص) العالمیه است که زبان آموزان غیر ایرانی برای کسب معارف اسلامی وارد مرکز می شوند و پس از گذراندن زبان فارسی در رشته های تخصصی مشغول به تحصیل می شوند. از آنجاکه بیشتر زبان آموزان، در زمان حضور در جامعه المصطفی فرایند آموزشی را باید به زبان فارسی ادامه دهند، نگارنده در این تحقیق در نظر دارد با مطالعه موردی شیوه های تدریس نگارش در مرکز آموزش زبان و معارف اسلامی، نقاط قوت و ضعف شیوه آموزشی نگارش را در آن مرکز بررسی کند. برای این منظور 30 کلاس آموزش نگارش به غیرفارسی زبانان به صورت حضوری و از طریق مصاحبه با اساتید بررسی گردید. شیوه تحلیل کلاس ها بر اساس رویکرد کانینگورث (1995) است که رویکردی توصیفی بوده و تلاش می کند با طرح چند سؤال و پاسخ به آن، جایگاه و روش یک کتاب را از نظر آموزشی مشخص نماید. پس از بررسی داده ها با نرم افزار spss نتایج تحلیل نشان داد که استادان عموماً به شیوه سنّتی و محصول محور در کلاس نگارش تدریس می کنند، به نیازهای زبان آموزان توجّه جدّی نمی شود و محتوایی به صورت مکتوب یا استادساخته در کلاس عرضه نمی شود. تأکید استادان زبان، بیشتر تصحیح نوشتار و نه آموزش نوشتار است؛ به همین دلیل دستور و دانش زبانی در اولویت آموزش قرار دارد.

این مقاله به ارزیابی دستور آموزشی دوره مقدماتی در کتاب «پارسا» فارسی عمومی (1) در زمینه آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان می پردازد که بر اساس رویکرد ارتباطی، به ویژه چارچوب دستور آموزشی تنظیم شده است. برای دستیابی به این هدف، نخست، دیدگاه های مختلف درباره تعریف دستور، ویژگی های دستور آموزشی و اصول مبانی نظری از نگاه زبان شناسان بیان گردید. نگارنده پس از مطالعه مباحث نظری دستور، به یک بازبینه در اصول دستور آموزشی دست یافت. بعد از این مرحله، اساتید آموزش زبان، روایی سؤالات را بررسی نمودند و با توجّه به شاخص های ارزیابی محتوایی، زبانی، روش شناختی و ساختاری دستور آموزشی و ملاک های رویکرد ارتباطی، بازبینه ای با 22 سؤال تهیه شد. در ابتدا، مفاهیم، کارکردها و صورت های دستوری موجود در کتاب فارسی عمومی( 1) در اختیار اساتید مرکز آموزش زبان فارسی قرار داده شد. بعد از جمع آوری فرم های ارزیابی، داده های بازبینه به وسیله نرم افزار spss بررسی گردید. مؤلفان در خصوص «روایی مباحث کتاب»، «آموزش دستور زبان برای ارتباط و انجام کار»، «تأکید بر کارکردهای زبانی»، «آموزش نکته های دستوری به صورت چرخه ای»، «تناسب مفاهیم درس ها با کارکردها»، «تناسب کارکرد مفاهیم و صورت دستوری با سطح و نیاز زبان آموزان»، «طراحی مناسب درس ها» و «جذابیّت موضوع تمرین ها» شاخص های مذکور را به درستی در محتوای کتاب لحاظ کرده اند. در برخی از موارد مانند: «تمرین های گشتاری»، «درجه بندی تمرین ها از نظر سطح دشواری»، «حفظ شدن ترتیب منطقی کارکردها، مفاهیم و صورت دستوری» و همچنین «آموزش مؤثرتر قواعد دستوری با مواد کمک آموزشی» و «کارکرد، مفاهیم و صورت دستوری متناسب با یادگیری» مؤلفان باید با مراجعه به کتاب، موارد فوق را اصلاح کنند.