فریده کعب عمیر

برای نظریه تعاریف گوناگونی در متون ارائه شده است که با رویکرد کتاب شناختی و تحلیل محتوا قابل دسترسی هستند. این گوناگونی در کلیدواژه هایی که در تعاریف وجود دارند قابل مشاهده است. در این مقاله تعاریف موجود از نظریه در متون استخراج شد و با استفاده از روش تحلیل محتوای آن تعاریف، واژگان اصلی و مترادف و بسامد هر کدام محاسبه شد. تحلیل محتوای 125 تعریف منجر به شناسایی 9 واژه ی اصلی و 67 واژه ی مترادف شد. واژگان اصلی یافت شده در این تحلیل محتوا عبارتند از: مفهوم، تبیین، رابطه، پدیده، مجموعه، فرضیه، نظام مند، پیش بینی، و روش. در نهایت، با رویکرد کتاب شناختی تعریف بازنگری شده ای از نظریه ارائه شد که نمایانگر مفهوم آن و واژگان اصلی دربرگیرنده ی این مفهوم در متون است. به طور کلی در تعریفی که در این پژوهش از نظریه ارائه شده است به رویکرد کتابشناختی و تجربی گرایانه توجه شده است و به وجوه توصیف، تبیین، پیش بینی و کنترل به صورت فرایندی و در یک حالت سطح بندی در تعریف نظریه با استفاده از واژگان کلیدی توجه شده است.

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی وضع موجود جایگاه اجتماعی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی از نظر کتابداران شاغل در کتابخانه های شهر اهواز است. روش : پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش آن پیمایشی است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی (ساختار عاملی) پرسشنامه جایگاه اجتماعی با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی مورد تأیید قرار گرفت. پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ 95/0 به دست آمد. جامعه پژوهش حاضر کتابداران شاغل در کتابخانه های شهر اهواز بودند که 250 نفر را شامل گردید. جهت تجزیه و تحلیل یافته ها از آمار توصیفی (فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (آزمون دوجمله ای، آزمون های من- ویتنی و کروسکال- والیس) استفاده شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که از نظرکتابداران شاغل در کتابخانه های شهر اهواز جایگاه اجتماعی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به شش عامل خصوصیات فردی، تخصص گرایی رشته، اقتصاد شغلی، استانداردهای حرفه ای، مهارت آموزی و نیاز اجتماعی به رشته بستگی دارد و دو عامل تخصص گرایی رشته و نیاز اجتماعی به رشته از بقیه عوامل مؤثرتر هستند. دیگر نتایج پژوهش بیانگر آن است که تفاوت معناداری بین دیدگاه کتابداران از لحاظ میزان تحصیلات، سمت شغلی، نوع کتابخانه، و سابقه کار نسبت به عوامل تأثیرگذار بر جایگاه اجتماعی وجود دارد در حالی که از لحاظ حوزه کاری (مثل بخش فهرست نویسی، مرجع، امانت و ...) و نوع استخدام تفاوت معناداری به اثبات نرسید. اصالت/ارزش: ارزش مقاله حاضر در نشان دادن اهمیت دو عامل «تخصص گرایی در رشته» و «نیاز اجتماعی به رشته» در افزایش یا کاهش جایگاه اجتماعی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی است و اینکه هر تقویت یا نقصانی در این دو عامل، احتمالاً باعث ارتقاء یا تنزل جایگاه اجتماعی این رشته خواهد شد.

هدف : هدف پژوهش حاضر، ارائه مدل بهینه کاربردپذیری فناوری های وب معنایی در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات در کتابخانه مبتنی بر نظر خبرگان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی و ارزیابی آن با روش مدل سازی معادلات ساختاری واریانس محور است. روش: پژوهش براساس رویکردهای کیفی (تحلیل اسنادی و پنل دلفی) و کمّی (تحلیل عاملی تأییدی) انجام شده و ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه بوده است. جامعه پژوهش را خبرگان علم اطلاعات و دانش شناسی با فعالیت در حوزه کاربردپذیری فناوری های وب معنایی تشکیل داده اند. در کل، دوازده نفر از خبرگان با استفاده از نمونه گیری هدفمند و به روش پنل دلفی در این پژوهش مشارکت داشته اند که در سطح بین المللی گزینش شده اند. تجزیه وتحلیل داده ها به روش معادلات ساختاری واریانس محور و مدل سازی کمینه مربعات جزئی با استفاده از نرم افزار اسمارت پی.ال.اس. صورت گرفته است. یافته ها: مدل مفهومی پژوهش حاضر، کاربردپذیری فناوری های وب معنایی در فعالیت های چهار بخش نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات در کتابخانه، شامل فراهم آوری، سازمان دهی، فهرست پیوسته دسترسی همگانی (اُپک)، و پروفایل کاربری را نشان داده است. مدل مفهومی با استفاده از برازش سه مدل اندازه گیری، ساختاری، و کلی انجام شده است. به منظور اطمینان از پایایی پرسش نامه، مقادیر پایایی آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی محاسبه شدند. مقادیر آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی پژوهش حاضر مساوی و بالاتر از 7/0 به دست آمدند که پایایی مطلوب پرسش نامه را تأیید می کنند. روابط معنی دار بین مؤلفه های فناوری های هستی شناسی + اسکاس + داده های پیوندی با بخش های سازمان دهی، فراهم آوری، و اُپک برای انجام فعالیت هایی همچون سازمان دهی و مدیریت دانش، پیوند بین فراداده ها، پیوند بین منابع مرتبط، تبدیل اطلاعات کتاب شناختی به فرمت آر.دی.اف.، انتشار و اشتراک گذاری داده ها، رابط کاربری کاربرپسند، کنترل واژگان، گسترش پرس وجوی کاربر، و رتبه بندی معنادار نتایج جست وجو با توجه به نیاز اطلاعاتی کاربر و نیز روابط معنی دار بین فناوری های فواف+ داده های پیوندی در بخش اُپک، برازش مطلوب مدل ساختاری را تأیید کرده اند. نتایج تحلیل عامل تأییدی نشان دهنده مطلوبیت و مقبولیت ساختار متغیرهای مکنون در سطح شاخص ها و مؤلفه های مدل پیشنهادی است. مقدار نیکویی برازش مدل پیشنهادی با 64/0 برابر شده است که نشان دهنده برازش قوی مدل کلی است. نتیجه گیری: وجود فناوری های وب معنایی در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات در کتابخانه به گزینش، ذخیره و سازمان دهی، و بازیابی معنایی اطلاعات منجر می شود که این امر بین کاربر و نظام کتابخانه ای ارتباط و تعامل معنایی ایجاد می کند. با توجه به برازش قوی مدل پیشنهادی در این پژوهش، می توان از آن به منزله مدلی متناسب با نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات در کتابخانه برای ذخیره، جست وجو، و بازیابی معنایی اطلاعات استفاده کرد.

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر ارزیابی طولی وضعیت کیفیت ارائه خدمات در کتابخانهمرکزی دانشگاه شهید چمران اهواز از نظر کاربران و مقایسه نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش آقای محسن شمس اژیه در سال 1387 با استفاده از ابزار لیب کوال بود که در سال 1392 انجام شد. روش شناسی: این تحقیق از نوع توصیفی است که به روش پیمایشی انجام شد. جامعه پژوهش را کلیه اعضای کتابخانه ی مرکزی دانشگاه شهید چمران اهواز تشکیل می داد که با استفاده از جدول کرجسی- مورگان نمونه ای به تعداد 350 نفر مشخص شد. ابزار گردآوری داده ها مقیاسی بود شامل 22 آیتم که بر اساس مقیاس لیب کوآل از سایت آن اقتباس و ترجمه شد. نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که در مؤلفه های «کنترل اطّلاعات» و «کتابخانه به عنوان مکان»، کتابخانه ی مرکزی شهید چمران اهواز ضعیف تر عمل کرده و در مؤلفه ی «احساس کاربر از خدمت» سطح حداقل انتظارات کاربران برآورد شده است. هم چنین یافته های این پژوهش نشان داده که نقاط ضعف کتابخانه در ارائه ی خدمات، که در یافته های پژوهش آقای محسن شمس اژیه مشخص شده اند نه تنها بهبود نیافته بلکه افزایش یافته است که این امر نارضایتی کاربران از کیفیت ارائه ی خدمات کتابخانه ی مرکزی دانشگاه شهید چمران اهواز را افزایش داده است.

هدف: هر حرفه یا شغل، جایگاه اجتماعی خاصی در جامعه دارد و سنجش آن، بقا و تداوم حرفه یا شغل را تضمین می کند. بنابراین، هدف اصلی این پژوهش، ساخت و اعتباریابی پرسشنامه ه ای جهت سنجش جایگاه اجتماعی حرفه علم اطلاعات و دانش شناسی است. روش شناسی: روش پژوهش حاضر، پیمایشی و از نوع مطالعه کاربردی است. از روایی صوری و روایی سازه جهت اعتباریابی پرسشنامه استفاده شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از روش همسانی درونی سنجیده شد. جامعه پژوهش حاضر، کل کتابداران شاغل در کتابخانه های شهر اهواز (کتابخانه های دانشگاهی، تخصصی، و عمومی)، به صورت سرشماری (250 نفر) است.  یافته ها: نتایج حاصل از تحلیل عاملی داده ها نشان داد که از 55 گویه اثرگذار بر جایگاه اجتماعی، 42 گویه با کل آزمون همبستگی داشته که منجر به ایجاد 9 عامل اثرگذار بر جایگاه اجتماعی شد. شدت اثرگذاری آن ها به ترتیب، از زیاد به کم عبارتند از: عامل اقتصادی، عامل استاندارد، عامل تخصصی، عامل فردی، عامل آموزشی، عامل فناوری اطلاعات، عامل تعامل، عامل فرهنگی، و عامل سازمانی. نتایج پایایی پرسشنامه با استفاده از روش همسانی درونی نشان داد که پرسشنامه از پایایی مناسبی برخوردار است. نتیجه گیری: این مطالعه نشان می دهد که پرسشنامه جایگاه اجتماعی با ضرایب روایی و پایایی رضایت بخش، ابزاری مناسب برای سنجش جایگاه اجتماعی در پژوهش های بعدی است.   ضرورت و نوآوری: در این پژوهش، ساخت و اعتباریابی پرسشنامه جایگاه اجتماعی با نگاه جامع نسبت به متغیرهای اثرگذار بر جایگاه اجتماعی در متون معتبر صورت گرفته است.   

هدف از انجام این پژوهش بررسی و مقایسه رابط کاربری در نرم افزار جامع کتابخانه ای کد منبع باز کوها و نرم افزارهای پارس آذرخش، کاوش و نوسا از منظر رهیافت کاربر مداری می باشد. پژوهش حاضر پژوهشی کاربردی است که به روش پیمایشی انجام شده است. برای اجرای این پژوهش از طریق سرشماری تعداد کتابدارانی که با رابط های کاربری نرم افزارهای مورد مطالعه در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، دانشگاه علوم پزشکی شیراز و کتابخانه عمومی شهرک بعثت ماهشهر آشنا بودند، مشخص گردید. از پرسشنامه کوییس با اعمال تغییرات مورد نیاز جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شد. یافته ها نشان داد که وضعیت عوامل مطرح در رابط های کاربری نرم افزارهای مورد مطالعه (به جز عامل راهنما که در وضعیت ضعیف قرار داشت) از دید کتابداران در وضعیت متوسطی قرار دارند. در بررسی میزان رضایت مشخص شد در تمامی نرم افزارها بیشترین رضایت مربوط به صفحه نمایش و کمترین میزان رضایت مربوط به عامل راهنما است. همچنین تفاوت بین دیدگاه های کتابداران استفاده کننده از رابط های کاربری نرم افزارها در عامل صفحه نمایش معنی دار بوده است. بررسی رابط های کاربری نرم افزارهای پارس آذرخش، کاوش، کوها و نوسا نشان داد که از دید کتابداران این نرم افزارها دارای چه نقاط ضعفی هستند. همین امر می تواند به طراحان در طراحی رابط کاربری کاربرپسندتر کمک نماید.