نظام الدین اشرفی زاده

امروزه در صنایع به دنبال راه کارهای جدید بهینه سازی مصرف انرژی هستند. روزانه صنایع مقدار زیادی بخار آب حاوی انرژی گرمایی را از طریق دودکش به اتمسفر تخلیه می کنند که می تواند منبع بالقوه ای برای تامین انرژی و آب لازم نیروگاه ها باشد. در این مقاله مطالعه ای عددی به منظور بررسی انتقال جرم و گرما از طریق چگالش بخارهای زائد توسط مبدل غشایی که به منظور بازیابی گرما و آب از گاز دودکش استفاده می شود، صورت گرفته است. غشاهای متخلخل، بخار آب زائد هدر رفته از صنایع را از طریق سازوکار چگالش مویینگی جذب و بازیابی می نمایند و از گرمای محسوس و نهان هدر رفته به طور مجدد استفاده می کنند. نتایج شبیه سازی با داده های آزمایشگاهی بدست آمده از مراجع مقایسه شدند و مقادیر محاسبه شده مقدار انحراف متوسط 6 درصد را با مقادیر آزمایشگاهی نشان داد. نتایج شبیه سازی نشان داد مبدل چگالنده غشایی دارای ضرایب انتقال جرم و حرارت به ترتیب 70 و 55 درصد بزرگتر از مبدل حرارتی می باشد.

در این مقاله ابتدا زیست فناوری تعریف و سپس تاریخچه مختصری از آن ارائه شده است. همچنین، رابطه بین علوم مختلف مهندسی و پایه با این فناوری بین گرایشی بیان شده است. پس از آن نقش مهندسی شیمی در این فناوری ذکر شده و کاربردهای روش های بیولوژیکی در توسعه برخی فرایندهای شیمیایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در خاتمه، تعدادی از سازمان ها و مؤسسات فعال در زمینه زیست فناوری در ایران معرفی شده است. این مقاله می تواند راهنمایی برای آشنایی مقدماتی داوطلبان تحصیل در رشته زیست فناوری باشد.

گرایش صنایع شیمیایی معدنی یکی از گرایش هایی است که تعدادی از دانشکده های مهندسی شیمی در آن به تربیت کارشناسان مهندسی شیمی می پردازند. برای شناسایی موقعیت های شغلی و تطبیق مفاد آموزشی دوره کارشناسی با نیازهای صنعتی ، ضرورت ارزیابی و بازشناسی این بخش از صنایع کشور بدیهی است. در این مقاله ضمن معرفی دقیق زیر مجموعه های صنایع شیمیای معدنی، ظرفیت ها و پتانسیل های موجود به منظور جذب دانش آموختگان مهندسی شیمی مورد بازبینی قرار گرفته است. ویژگی های صنایع کانی غیر فلزی و معرفی مراکز علمی تحقیقاتی مرتبط با این بخش از صنایع از جمله دیگر مواردی است که مور مطالعه قرار گرفته است. در نهایت، ضرورت و اهمیت تعریف گرایش صنایع شیمیایی معدنی و لزوم توجه جامعه مهندسی شیمی به تربیت نیروهای مورد نیاز این بخش صنعتی مورد تأکید قرار گرفته است.

مهندسی شیمی یکی از رشته های تخصصی است که پس از مدت نسبتاً کوتاهی از بدو پیدایش آن به عنوان یکی از شاخه های علوم مهندسی در ایران مورد توجه و اقبال گستره ای قرار گرفت . در این میان، نقش منابع عظیم نفت و گاز به عنوان منبع انرژی و مواد اولیه بسیاری از صنایع شیمیایی پایین دست که باعث رشد و اعتلای مضاعف این توجه و اقبال عمومی در کشور شد، انکار ناشدنی است. در حال حاضر، تداوم حضور ده ها صنعت بزرگ با قدمت شصت الی هفتاد ساله، ایجاد حداقل 16 دانشکده مهندسی شیمی در دانشگاه های دولتی و حدود 17 پژوهشکده و مرکز تحقیقات مرتبط با مهندس شیمی، تربیت ده ها هزار کارشناس و متخصص مهندس شیمی که در 11 شاخه عمده صنعتی به فعالیت مشغولند و ایجاد و گسترش ده ها شرکت مشاوره خرد و کلان خدمات مهدنسی نشان دهنده پتانسیل بالای رشد و بالندگی این حرفه تخصصی در میهن اسلامی است. از طرفی، وجود مشکلات و بروز کاستی ها در بخشهای آموزشی، پژوهشی و صنعتی، ضرورت یک بازنگری عمیق و همه جانبه را به وضوح طلب می کند. بازنگری و باز سازی هدفمندی که بدون همدلی و هم اندیسشی تمام دست اندرکاران حرفه مهندسی شیمی امکان پذیر نخواهد بود. ضعف شاخص های متعارف در بخش های آموزشی و پژوهشی، از جمله تعداد بسیار محدود مقالات علمی معتبر، صرف بخش کوچکی از بودجه ناچیز 3/0% تولید ناخالص ملی کشور برای پژوهش، کمبود تجهیزات و امکانات آزمایشگاه ها تحقیقاتی، اجرای آموزش بی انگیزه و غیر حرفه ای، رشد پدیده مدرک گرایی، سیستم ارزیابی غیره مؤثر و نمره سالار و در بخش صنعت نیز کاهش نرخ درآمد و ارزش افزوده به دلیل بهره وری پایین، معضل اشتغال فارغ التحصیلان این رشته و افت زیاد رتبه مهندسی شیمی در مقایسه با رشته های دیگر مهندسی در کشور از جمله مواردی است که ضرورت بازنگری را ایجاب می کند. در این مقاله ضمن مرور آماری پتانسیل ها و ضعف های موجود، دلایل احتمالی بروز و توسعه نارسایی ها به بحث و بررسی گذاشته شده و برخی پیشنهادهای مفید برای مواجهه با تنگناهای در پیش رو با الگو برداری از شیوه های نوین آموزشی و پژوهشی و با توجه به مقدورات و مختصات بومی ارائه شده است.

نحوه فعلی آموزش و اجرای دروس عمومی دوره کارشناسی مهندسی با مشکلات و نواقص عدیده ای همراه است. تکرای بودن برخی از مفاد دروس در مقایسه با دروس دوره دبیرستان، نبودن معیار مناسب ارزشابی، کاربری ضعیف و به روز نبودن محتوای دروس و پایین بودن کیفیت ارائه از جمله عوامل کم رغبتی دانشجویان به گذراندن این دروس جمع بندی شده اند. به منظور رفع نقایص یاد شده، کارشناسان و صاحبنظران دروس عمومی طرح های متعددی ارائه کرده اند که متأسفانه هیچ کدام از مرحله بررسی فراتر نرفته و اجرای این دروس همانند گذشته با کیفیت نامطلوبی در جریان است. در این تحقیق با استفاده از نظرها و تجارب کارشناسان و خبرگان آموزشی طرح جامعی به منظور بهینه سازی شرایط برگزاری و محتوای دروس عمومی ارائه شده است. مطابق طرح حاضر ، دروس عمومی دوره کارشناسی در قالب دو مجموعه تابستانی I و II برگزار می شوند. برگزاری این مجموعه ها به صورت جبرانی است و نمره واحدی برای هر مجموعه گزارش می شود. نمره مزبور اگرچه در کارنامه دانشجو ثبت می گرد، ولی در معدل تحصیلی لحاظ نمی شود. تعمیق و جذاب سازی نحوه تدریس دروس فرهنگ و معارف اسلامی، غنی سازی اوقات فراغت دانشجویان، گنجاندن دروس تخصصی مورد نیاز دانش آموختگان مهندسی و استفاده بیشتر از استادان خبره دروس عمومی از جمله فواید و مزایای طرح پیشنهادی به شمار می رود.

اجرای پروژه های کارشناسی در دانشکده های مهندسی از مشکل ترین و پر مسئله ترین بخشهای آموزش در طول دوره کارشناسی است. در طی سالیان اخیر نه تنها راه حلی اصولی برای رفع مشکلات اندیشیده نشده بلکه کمبودها و ضعفهای اداری و اجرایی نیز بر حجم مشکلات افزوده است. در این نوشته پس از مرور برخی مشکلات و موانع اجرای پروژه های دانشجویی، راهکارهای تجربه شده جهانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و توصیه هایی جهت بهبود کیفیت شرایط فعلی پیشنهاد شده است. بررسی دیدگاههای مختلف در مورد هدف از انجام پروژه ها، مواد مور نیاز اجرای پروژهها، غلط آموزیهای مصطلح در سیستم آموزشی و توصیه های مفید اجرایی، بخشهای مختلف این مقاله را تشکیل می دهند.

نظر به اینکه بالغ بر 13 سال از آخرین بازنگری محتوای آموزشی رشته مهندسی سپری شده است، ضرورت یک بازنگری همه جانبه در مفاد آموزشی این رشته مهندسی ضروری می نماید. بازنگری مزبور با نگرشی ویژه به گرایش صنایع شیمیایی معدنی با همکاری استادان دانشگاهی، کارشناسان صنعتی و دانشجویان رشته مهندسی شیمی از طریق همه پرسی های شفاهی و کتبی و در قالب نظر سنجی های انفرادی و اجتماعی صورت پذیرفت. همچنین، سعی شد تا نیازهای صنعتی کشور و تحولات علمی تکنولوژیکی جهان در این بازنگری مورد توجه و شناسایی قرار گیرد. مراعات استانداردهای قابل قبول جهانی از جمله شاخص های سیستم اعتبار سنجی ABET از دیگر مواردی بود که مورد توجه مجریان این پروژه قرار گرفت. برنامه درسی دوره کارشناسی مهندسی شیمی مطابق آنچه هم اکنون در دست اجراست، مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار گرفت و نقاط قوت و ضعف آن در تطابق با نیازهای روز صنعت تجزیه و تحلیل کارشناسی شد. برنامه جدید درسی برای دوره کارشناسی مهندسی شیمی در گرایش صنایع شیمیایی معدنی ارائه شد. جبرانی شدن دروس عمومی، افزایش تعداد واحدهای دروس اصلی به 60 واحد، تعیین دروس تکمیلی اجباری جدید، اختیاری شدن انتخاب یا عدم انتخاب گرایش در دوره کارشناسی و گنجاندن چندین درس اصلی و تکمیلی جدید و کاهش سقف واحدهای درسی به 140 واحد از ویژگی های مهم برنامه پیشنهادی است.