غلامعلی خمر

فضا های شهری یکی از تأثیرگذارترین عوامل در هدایت الگو های رفتار فردی و اجتماعی افراد هستند. تمامی رفتار های انسان در فضاهای معینی شکل می گیرد که بستر رفتار به شمار می آیند. از سوی دیگر، با افزایش رشد شهرنشینی در بسیاری از نواحی ایران، مشکلات و نارسایی های زندگی شهری افزوده شده است، ازجمله این مشکلات می توان به افزایش جرم و جنایت در مناطق پیراشهری اشاره نمود. لذا، هدف مطالعه حاضر، ارزیابی استفاده از مؤلفه های پیشگیری از جرم در طراحی محیطی و تأثیر آن بر احساس امنیت ساکنان مناطق پیراشهری (موردمطالعه: شهر بنجار) است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است. داده های موردنیاز تحقیق به روش اسنادی-میدانی (پرسشنامه و مشاهده) گردآوری شده است. به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS، و مدل های FARAS و FANP، استفاده شد. نتایج آزمون تی، با توجه به مقدار میانگین به دست آمده در تمامی مؤلفه های مطرح شده، نشانگر کمرنگ بودن مؤلفه های طراحی محیطی در پیشگیری از جرم در منطقه پیراشهری بنجار است. نتایج آزمون های رگرسیون و تحلیل مسیر، نشان داد، بین مؤلفه های پیشگیری از جرم در طراحی منطقه پیراشهری بنجار و احساس امنیت ساکنان، ارتباط معنادار و مثبت وجود دارد و در تمامی مؤلفه ها تأثیر مستقیمی برافزایش احساس امنیت ساکنان دارد. درنهایت نتایج رتبه بندی مؤلفه های طراحی محیطی در پیشگیری از جرم و احساس امنیت ساکنان منطقه پیراشهری بنجار با استفاده از مدل های FARAS و FANP، نشان داد، مؤلفه حمایت از فعالیت های اجتماعی با مقدار k به دست آمده  (490/0) در اولویت اول قرار می گیرد.

آرامستان ها از دیرباز در ایران یکی از عناصر مهم شهری بوده اند، زیرا این کاربری ها از یک سو ارتباط مستقیمی با اصول و قواعد شهرسازی داشته و از سوی دیگر تحت تأثیر اعتقادات و آداب ورسوم مذهبی مردم بوده اند. بنابراین مکان یابی مربوط به آن ها نیز از حساسیت های خاصی برخوردار بوده است. ظرفیت آرامستان های فعلی شهر پارس آباد مغان از سویی به دلیل قدمت زیاد آن ها و از طرف دیگر به علت افزایش سریع جمعیت دیگر پاسخگوی نیاز های مردم این شهر نیست. ازاین رو هدف مقاله حاضر مکان یابی بهینه ترین نقاط در اطراف شهر پارس آباد به منظور احداث آرامستان جدید این شهر با استفاده از منطق فازی در قالب GIS Arc می باشد. بدین منظور در مراحل اولیه عوامل مهم در تعیین مکان مناسب برای احداث آرامستان های شهری شناسایی شد، و نقش و میزان تأثیرگذاری هر یک از عوامل فوق در مکان یابی مشخص گردید. در ادامه به دلیل وسعت زیاد منطقه، اقدام به حذف مناطق محدودیت دار گردید. سپس با استفاده از توابع عضویت فازی (گوسی، لارج و خطی)، نقشه های مختلفی بر اساس ماهیت و نقش این عوامل در مکان یابی تشکیل گردید. در ادامه با طراحی شبکه ای استنتاجی و به کارگیری مدل منطق فازی و اپراتورهای آن ( Prod, Sum و گاماهای 0.7، 0.8، 0.9) ترکیب اطلاعات به صورت غیرخطی انجام شد. درنهایت مناسب ترین مکان های به دست آمده از شبکه استنتاجی، با توجه به مقدار درجات عضویت آن ها و فاصله آن ها نسبت به حریم های تعریف شده مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج به دست آمده حاکی از اختلاف عمیق بین وضعیت مکان گزینی آرامستان-ها در وضع موجود و مطلوب می باشد. کلید واژه: مکان یابی، آرامستان، پارس آباد، منطق فازی، Arc GIS

  یکی از مهم ترین مباحث شهر و شهرنشینی در ایران، بررسی و تحلیل رشد و توسعه فیزیکی - کالبدی شهر و شهرنشینی است. دراین ارتباط هدف کلی برنامه ریزی شهری تأمین رفاه مردم از طریق ایجاد محیطی بهتر، سالم تر، مؤثرتر و دل پذیرتر است. بدین لحاظ تحلیل تناسب زمین برای توسعه شهری و شناسایی اراضی مناسب اولویت دار برای توسعه کالبدی را  بسیار ضروری می نماید. ازاین رو هدف از تحقیق حاضر، بررسی نحوه گسترش  فیزیکی- کالبدی شهر نیک شهر با تأکید بر پراکنده رویی شهری، شناخت عوامل مؤثر در رشد فیزیکی- کالبدی شهر، شناخت توانمندی ها و محدودیت های توسعه فیزیکی شهر و ارائه راهکارهایی مناسب جهت برنامه ریزی اصولی و عملی برای توسعه فیزیکی شهر می باشد. روش شناسی تحقیق حاضر توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و بررسی های میدانی می باشد، و برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار Arc GIS و از روش منطق فازی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که عمده ترین عارضه طبیعی شهر نیک شهر را ارتفاعات و رودخانه ها و شاخه های منشعب از آن تشکیل می دهد که این عوامل باعث شده شهر، شکلی خطی به خود گرفته و در امتداد جنوب غرب به شمال شرق گسترش یابد، و از طرف دیگر ارتفاعات موجود در شمال و بخش هایی از جنوب شهر و نیز در محدوده ای از بدنه ی غربی شهر موجب گردیده تا شهر در جهت شمال- جنوبی امکان توسعه و گسترش نداشته باشد. در پایان نیز باید اشاره کرد که رشد بی برنامه شهر نیک شهر می تواند باعث بروز مشکلات عدیده ای شود، و در نقطه مقابل، تلاش برای رشد عمودی و هوشمند می تواند به توسعه پایدار بیانجامد.

سرعت عمل گروه های امدادی و در رأس آن ها آمبولانس های بین شهری نقش بسیار مهمی در کارایی آن ها در حین حوادث غیرمترقبه دارد. در این راستا مسیریابی بهینه این گروه ها به منظور پوشش بیشینه مراکز جمعیتی ضروری به نظر می رسد. بدین منظور استفاده از هوش مصنوعی و اصطلاح الگوریتم های مسیریابی نوین، و بومی سازی آن در بخش شهری و بین شهری با توجه به وسعت و گستردگی شهرها، می تواند در ساماندهی مدیریت شهری و امدادرسانی کارآمد باشد. بنابراین هدف این تحقیق استفاده کاربردی از الگوریتم اجتماع مورچه ها به منظور مسیریابی بهینه و کمینه سازی مسافت طی شده می باشد. در این تحقیق مطالعه موردی بر روی بالغ بر 29 نقطه شهری و روستایی به مرکزیت شهر پارس آباد در محیط متلب انجام گرفته و در محیط GIS نمایش داده شده است. مدل ارائه شده در این مقاله، علاوه بر مسئله موردبررسی می تواند به منظور مسیریابی بهینه توزیع کالاهای اساسی به هنگام وقوع بحران های طبیعی و انسانی، مسئله ترافیک و غیره مورداستفاده قرار گیرد. لازم به ذکر است که در الگوریتم پیشنهادی برای انتخاب تصادفی همسایگی ها از روش Rolette wheel Selection استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که با توجه به وسعت کم منطقه موردمطالعه، زمان و کیفیت دستیابی به مسیر بهینه در الگوریتم اجتماع مورچه با زمانی برابر با 0.19 میلی ثانیه بهینه تر از روش تجربی محاسبه شد. همچنین به دلیل وجود بانک داده های مکانی و اعمال آن در الگوریتم مورچه ها، زمان رسیدن به محل حادثه توسط آمبولانس ها نیز با فرض حرکت 30 مورچه، برای الگوریتم اجتماع مورچه ها وحالت تجربی به ترتیب 19 دقیقه و 45 ثانیه و 27 دقیقه و 15 ثانیه محاسبه شد.

انتخاب نقاط مستعد به منظور ایجاد بازارهای روز محله، به عنوان واحدی خدماتی، یکی از وظایف خطیر برنامه ریزان شهری در زمینه علوم مکان یابی هست، که از سویی با تسهیل دسترسی های شهری و از سوی دیگر با کنترل ترافیک شهری ارتباط دارد. هدف پژوهش حاضر مکان یابی بازارهای روز محله در شهر زابل در راستای توزیع مناسب بازارهای روز به منظور تسهیل دسترسی و بهبود تقاضای سفر درون شهری می باشد. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی است. در این تحقیق در مرحله نخست کار، اقدام به شناسایی و بررسی عوامل مثبت و منفی مؤثر بر مکان یابی پرداخته شد. سپس از طی کردن مراحل جمع آوری داده ها، تهیه لایه اطلاعاتی، طبقه بندی و ارزش گذاری درونی لایه ها و وزن دهی و همپوشانی لایه های اطلاعاتی با استفاده از افزونه الحاقی منطق فازی در محیط GIS شده و به اولویت بندی زمین های شهر زابل برای ایجاد بازارهای روز محله پرداخته شد و در نهایت 6 نقطه مساعد به منظور مکان یابی بازارهای روز شناسایی شد. در ادامه با توجه به ویژگی های مربوط به هرکدام از نقاط انتخابی و محاسبه میزان دسترسی هرکدام از محله های چهل گانه شهر زابل نسبت به این نقاط از الگوریتم جست وجوی ممنوعه در زمینه حل مسئله مکان یابی هاب استفاده نمودیم. در نتیجه نرم افزار با تکرار 100 و با وزن نهایی 531 و در بازه زمانی 11 ثانیه بهترین جواب ممکن را ارائه کرد. یافته های الگوریتم حاکی از آن است که به ترتیب نقاط 1،2، 4 و 5 مناسب ترین نقاط به منظور مکان یابی بازارهای روز می باشد. نقاط 3 و 6 نسبت به نقاط انتخابی نرم افزار، به علت محدودیت هایی مانند شکل پراکنش محلات شهر، تراکم کم تر جمعیت و دسترسی های محدودتر در مجموعه انتخابی قرار نگرفت.

  اقتصاد غیررسمی نمودی از تحولات جهان سرمایه داری است که بخش مهمی از اقتصاد را در شهرهای بسیاری از کشورها، به خصوص کشورهای در حال توسعه تشکیل می دهد و نقش عمده ای در ایجاد اشتغال، تولید و ایجاد درآمد ایفا می کند. این گونه مشاغل با رشد چشمگیر خود باعث به وجود آمدن معضلات و مشکلات در حوزه مدیریت شهری شده است. هدف این پژوهش، شناسایی وضعیت اجتماعی- اقتصادی شاغلان بخش غیررسمی شهر جیرفت و وضعیت پراکنش آن ها در سطح شهر جیرفت با هدف ساماندهی و برنامه ریزی های بعدی است. روش پژوهش حاضر به صورت توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری داده ها اسنادی- پیمایشی است. در ادامه اقدام به پرسشگری از 130 نفر از شاغلین مشاغل غیررسمی در زمینه وضعیت اجتماعی و اقتصادی و ثبت موقعیت آن ها بر روی نقشه به منظور تحلیل فضایی و نشان دادن وضعیت تحلیل الگویی، تحلیل خوشه ای، عارضه مرکزیت و جهات توزیع این مشاغل در قالب نرم افزار Arc GIS شد. یافته های حاصل از تحلیل فضایی صورت گرفته بر روی این اقتصاد غیررسمی شهر جیرفت نشان داد که توزیع فضایی این مشاغل به شکل نرمال بوده و به دلیل قرارگیری در امتداد راه های اصلی شهر شکل خوشه ای به خود گرفته اند و توزیع جهتی آن ها شمالی- جنوبی بوده و با یک انحراف معیار حدود 68 درصد عوارض را در برمی گیرند.      

توسعه ی پایداردرمقیاس محله به معنای ارتقای کیفیت زندگی درآن وشامل همه ی ویژگیها واجزای زیست محیطی، کالبدی، فرهنگی، اجتماعی واقتصادی بدون ایجاد مانعی برای نسل آینده است. در همین راستا کاربری اراضی شهری به عنوان هسته اصلی نظام برنامه ریزی نقش مهمی در فراهم کردن خدمات رفاهی، دسترسی و تأمین نیازها و خواست های متنوع شهروندان در سطح محلات دارد در صورتی که کاربری اراضی به صورت متوزان و مطلوب در سطح محلات شهری توزیع نشوند موجب پیدایش شکاف و عدم همگنی پایداری در محله های شهری و به طبع آن افزایش نارضایتی طیف گسترده ای از ساکنان شهری از محیط سکونت و کاهش کیفیت زندگی آنها شده است. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی اثر کاربری اراضی شهری در پایداری محله های شهری زابل است. برای همین منظور پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی – تحلیلی است. جمع آوری داده ها به صورت اسنادی و تحلیل با تحلیل فضایی انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان میدهد که در بین محلات از نظر دسترسی به کاربریای خدماتی نابرابریهای وجود دارد و تمرکز و تراکم کاربریهای خدماتی در نواحی 2 و 3 است این امر باعث شده نابرابریهای فضایی و رفاهی بین محلات زیاده شده و همین امر کیفیت زندگی در برخی محلات کاهش داده است.

مقدمه: بهره گیری از فناوری اطلاعات و نظریه زندگی الکترونیک می تواند به عنوان راهکاری مناسب برای برون رفت از وضعیت کنونی شهرها و مشکلات آن و یا دست کم تخفیف آن باشد. اعتماد از مسائل عمده ای است که بر روی پذیرش شهر الکترونیک تأثیرگذار است. تمرکز اصلی این پژوهش بر شناسایی عوامل مرتبط بین اعتماد شهروندان و شهر الکترونیک بوده که با بررسی پارامترهای مؤثر بر اعتماد شهروندان باهدف تعیین اینکه چه عواملی می توانند اعتماد شهروندان به خدمات شهر الکترونیک را تحت تأثیر قرار دهند، انجام شد. هم چنین عملکرد دو روش استفاده شده در ارزیابی این شاخصها مورد مقایسه قرار گرفت. روش: روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی، کتابخانه ای و بررسیهای میدانی و پیمایشی در شهر قیر بود. داده ها و اطلاعات براساس فضاهای موجود شهر مذکور و پیمایش از شهروندان به دست آمده است. در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شده و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران با توجه به جمعیت 18200 نفری شهر، 380 نفر به طور تصادفی تعیین گردید. یافته ها: نتایج آنالیز حساسیت به منظور شناسایی اولویت های اعتماد به شهر الکترونیک نشان داد که پارامترهای اعتماد به شبکه، ویژگی شهروندان، کیفیت شبکه و اعتماد شهروندان به ترتیب از اهمیت بیشتری در برآورد نرخ اعتماد به شهر الکترونیک برخوردارند. به عبارت دیگر به منظور بالا بردن میزان اعتماد شهروندان به شهر الکترونیک پارامتر اعتماد به شبکه از اهمیت نسبتاً بیشتری برخوردار است و می توان با امن سازی بیشتر اینترنت، شبکه های دولتی و خصوصی و فناوری شهر الکترونیک گامی مؤثرتر در جهت افزایش اعتماد شهروندان به شهر الکترونیک برداشت. نتایج حاصل از پژوهش حاضر بیانگر توانایی بالای روشهای عملکرد شبکه عصبی RBF و سیستم عصبی-فازی در برآورد نرخ اعتماد به شهر الکترونیک می باشد که با مقایسه عملکرد دو روش شبکه عصبی RBF و سیستم عصبی-فازی مشاهده گردید که عملکرد سیستم عصبی-فازی به نسبت بهتر بوده و از دقت بیشتری برخوردار است. بحث: پیشنهاد می شود مدیران شهری با توجه به ترتیب اهمیت شاخصهای اعتماد به شهر الکترونیک و با رعایت اولویت، میزان اعتماد به شهر الکترونیک را افزایش داده و پذیرش و استفاده شهروندان را از شهر الکترونیک ارتقا دهند

در میان تمامی حوادث غیرمترقبه طبیعی و غیرطبیعی، زمین لرزه به عنوان یکی از مخرب ترین سوانح طبیعی محسوب می شود که همواره زندگی ساکنان شهرها و روستاهای اکثر نقاط کره ی زمین را تهدید می کند. پدافند غیرعامل شهری، مهم ترین مقوله ای است که می تواند آسودگی خاطر شهروندان، امنیت جانی و مالی آن ها و ایمنی زیرساخت های شهری را فراهم آورد. هدف از این پژوهش، برنامه ریزی پدافند غیر عامل شهری و مکان گزینی پناهگاه محله ای در سطح منطقه یک شهر کرمان می باشد. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، بررسی های میدانی و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار الحاقی کارمانیا خطر (Karmaniya Hazard Model) که در محیطGIS  کار می کند، مدل هم پوشانی شاخص و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی می باشد. نتایج نشان می دهد پناهگاه های    محله ای شهری، تنها پاسخگوی 36140 نفر از جمعیت 126159 نفری منطقه است و حدودا به میزان  کمبود فضا داریم. مکان های انتخاب شده ی دارای اهمیت بیشتر، کل محلات را پوشش نمی دهد و    هم چنین این مکان ها پاسخگوی جمعیت محلات نیست. مکان یابی پناهگاه در ایران برای اولین بار در تحقیق حاضر انجام گرفته است که در مقیاس محله ای انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که فضاهای مدنظر برای انتخاب پناهگاه در این سطح پاسخگوی جمعیت موجود منطقه در برابر حوادث نیست.

امروزه با توجه به افزایش روزافزون جمعیت شهری، میزان مصرف حامل های انرژی و در رأس آن برق شهری روزبه روز افزایش می یابد که این مسئله می تواند در درازمدت باعث ایجاد مشکلاتی در تأمین این نوع از زیرساخت های شهری نیز شود. ازاین رو، ایجاد تمهیدات لازم در زمینه ی تأمین بهینه ی برق شهری یکی از اولویت های اساسی برنامه ریزان شهری محسوب می شود. دراین بین، انرژی خورشیدی به دلیل ویژگی های عمده-ی آن ازجمله پاک بودن و مقرون به صرفگی در بلندمدت، یکی از گزینه های اصلی پیش روی مناطق عمده ای از ایران مانند سیستان است. منطقه ی سیستان از طرفی به دلیل وضعیت جغرافیایی خاص خود مانند ساعات آفتابی زیاد و دمای بالای هوا و از طرف دیگر به دلیل موقعیت مرزی خود جهت صادرات انرژی الکتریسیته به کشورهای هم جوار، شرایط مطلوبی برای سرمایه گذاری در این زمینه دارد. هدف از این پژوهش، بررسی تطبیقی شش شهر عمده ی سیستان ازنظر میزان مطلوبیت استقرار پنل های خورشیدی و مقدار برق تولید شده است. بدین منظور از نرم افزار Metenorm7.2 برای جمع آوری داده های اقلیمی و از نرم افزار PVSYST 6.4.3 به منظور شبیه سازی میزان انرژی تولیدی نهایی از پنل های خورشیدی و برآورد درآمد حاصل از آن استفاده شد. یافته های نهایی تحقیق حاکی از آن است که در بین شهرهای موردبررسی، سیستان ازنظر استقرار پنل های خورشیدی در زمینه ی تولید الکتریسیته (با فرض استقرار نیروگاه های 1 کیلوواتی)، شهر محمدآباد با تولید انرژی سالانه 1644 کیلووات در سال در محیطی به وسعت 6.5 مترمربع، دارای وضعیت مناسب تری نسبت به بقیه شهرهاست که با فرض تورم ثابت 0.1 و نرخ خرید تضمینی هر کیلووات به مبلغ 9317 ریال از سوی وزارت نیرو درآمدی بالغ بر 15 میلیون تومان در سال برای هر واحد را در پی دارد که طبیعتاً می تواند مبلغ قابل توجهی برای خانوارهای شهری باشد.

سرمایه ی اجتماعی، از مقولات اجتماعی بسیار مهم است که هم چون شاخص های مهم اقتصادی از جمله تورم، تولید ناخالص ملی، میزان اشتغال و ... در میزان توسعه یافتگی کشورها نقش بزرگی را ایفا می کند. هدف از این مقاله، ارزیابی و تحلیل توزیع فضایی سرمایه ی اجتماعی در سطح نواحی شهر قوچان است. روش تحقیق مطالعه حاضر، از نوع پیمایشی بوده، داده های این پژوهش با استفاده از پرسشنامه و به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به دست آمده است. جامعه ی آماری، ساکنان نواحی پنجگانه قوچان می باشند که تعداد 200 نفر انتخاب گردیدند. هم چنین برای ارزش گذاری و رتبه بندی نواحی از نظر میزان سرمایه اجتماعی از مدل تصمیم گیری (Topsis) استفاده گردید. براساس تحلیل صورت گرفته، نواحی پنجگانه ی قوچان در سه سطح برخوردار، نیمه برخوردار(متوسط) و فرو برخوردار (محروم) قرار گرفته اند. برای بررسی میزان سرمایه ی اجتماعی در سطح شهر قوچان، 12 شاخص مورد بررسی از طریق مدل آنتروپی شانون وزن دهی شده و سپس از تاپسیس به عنوان روش تصمیم گیری چند شاخصه ای استفاده شده و در نهایت با استفاده از نرم افزار Arc GIS ، نقشه سطوح برخورداری نواحی شهر ترسیم شده است. نتیجه ی حاصل از بررسی انجام شده، نشان می دهد که در میان نواحی شهری قوچان، سه ناحیه (یک، دو و پنج) محروم با ضریب اولویت 38/0 در پایین-ترین سطح برخورداری جای گرفته اند. دومین سطح، ناحیه چهار است که دارای ضریب اولویت 53/0 است و سطح یک، ناحیه سه می باشد که با ضریب اولویت 77/0 از لحاظ شاخص های مورد بررسی، بهترین وضعیت را در بین نواحی پنجگانه شهر قوچان دارا است.