الهه خانی آرانی

در کشورهای مختلف، سطوح متفاوتی از آزادی های سیاسی در میان مردم وجود دارد. مهم ترین شاخص آزادی سیاسی، آزادی بیان، انتقاد و اعتراض است. برخی دولت ها نسبت به انتقادات و اعتراضات سیاسی داخلی، رویکرد انعطاف پذیرتری نشان می دهند و برخی با خشونت بیشتری اقدام به برخورد و سرکوب آن ها می کنند؛ که تحت عنوان «حکومت دیکتاتور» یا «حکومت آزاد» معرفی می شوند. آنچه حائز اهمیت است آن است که ملاک و معیار دقیقی جهت تشخیص، تمییز و طبقه بندی حکومت های دیکتاتور و آزاد وجود ندارد. کشورهای غربی از طریق سازمان ها و بنیادهای خاصی سالانه، کشورها را بر اساس استانداردهای سیاسی و ایدئولوژیک خود طبقه بندی می کنند و اغلب به صورت جانب دارانه، خود، کشورهای متحد و دوست خود را تحت عنوان «کشورهای آزاد» معرفی می کنند و دولت ها و کشورهای رقیب یا دشمن خود را تحت عنوان «کشورهای دیکتاتور» برچسب زنی و معرفی می کنند. این مقاله تلاش می کند روشی علمی، عملیاتی و غیر جانب دارانه برای حل این معضل ارائه کند. بدین منظور، شاخص گذاری و طبقه بندی کشورها بر اساس «محدوده انتقاد و اعتراض»، «دامنه انتقاد و اعتراض»، «نوع انتقاد و اعتراض» و «نوع برخورد و مواجهه با انتقاد و اعتراض» صورت پذیرفته است.

جمهوری اسلامی ایران به علت هویت اسلامی و باورها و ارزش های انقلابی، اقدام به تشکیل و حمایت از محور مقاومت نموده است. محور مقاومت اسلامی ائتلافی متشکل از ایران، سوریه، حزب الله، حماس و شبکه ای از احزاب و گروه های مقاومت در منطقه است که براساس ایدئولوژی و هویت انقلاب اسلامی برای مقابله با نظام سلطه و دفاع از آرمان فلسطین شکل گرفته است. اما پرسش اصلی این است که محور مقاومت با منافع ملی ایران چه نسبتی دارد؟ راهبرد مقاومت چه چالش ها و چه فرصت هایی را برای منفعت ملی ایران داشته است؟ فرضیه پژوهش این است که گرچه محور مقاومت مطابق اهداف ایدئولوژیک و اسلام گرایانه جمهوری اسلامی است، اما تعارضی با منافع ملی ایران ندارد. هرچند حمایت از محور مقاومت، به تحمیل فشارهای گسترده قدرت های سلطه گر علیه ایران منجر شده و کنش آزادانه ایران را در عرصه بین المللی با تنگنا مواجه ساخته (وجه تقابلی)، اما درعوض، فرصت های متعددی همچون حفظ وحدت سرزمینی و تمامیت ارضی ایران، دور شدن سایه جنگ مستقیم از ایران، افزایش قدرت و نفوذ منطقه ای ایران، تضعیف رقبای منطقه ای، افزایش صادرات تسلیحاتی و درآمدهای ارزی و ... را برای منافع ملی ایران فراهم آورده است.

در سال های گذشته، تعارض گرایی بین شیعه و سنّی و تفرقه و تکفیر، به یکی از اصلی ترین مشکلات جهان اسلام تبدیل شده است؛ اما جریان های تفرقه افکن و تکفیری، اختصاص به جامعه اهل سنّت نداشته است؛ بلکه جریان های مشابه در بین شیعیان نیز وجود دارند که با انگیزه ها و دلایل گوناگون، بر طبل تعارض و تنازع با اهل سنّت می کوبند و بستری مناسب برای اختلاف، تفرقه و تکفیر بین مسلمانان به وجود می آورند. گروهی که از آن ها در رسانه های داخلی و ادبیات مقامات جمهوری اسلامی ایران، با عنوان «تشیع انگلیسی» و «شیعه اسرائیلی» یاد می گردد. پرسش اصلی پژوهش کنونی این است که شاخصه های فکری و معرفتی جریان وحدت ستیز منتسب به اهل تشیع چیست؟ این جریان چه رویکردهای عملی دارد و پیامدهای عملکرد و رویکردهای آن ها چیست؟ فرضیه پژوهش با تکیه بر روش اسنادی آن است که جریان شیعه وحدت ستیز با شاخصه های خاصی چون تبری جویی، وحدت ستیزی و برجسته سازی اختلافات مذهبی به ترویج لعن، تفسیق و توهین نسبت به مقدسات اهل سنّت شناخته می شود. این جریان با محور قرار دادن تبری، به عنوان یکی از فروعات دین و اعتقادات تشیع، آن را مقابل وحدت تفسیر نموده است و به تفرقه در میان مسلمین دامن می زند.

مسلمانان اروپای غربی بخشی از پیکره جهان اسلام به شمار می روند و شناخت گرایشات و جریان های تاثیرگذار اعتقادی و سیاسی در بین آنها می تواند دیدگاه روشن و شفافی از وضعیت، شرایط و آینده آنان ارائه کند. از این رو، سوال اصلی پژوهش حاضر این است که جریان های عمده اسلامگرا در اروپای غربی، رویکرد، عملکرد و گستره تاثیرگذاری آنها چیست؟ تحقیق حاضر با بکارگیری فراروش جریان شناسی سیاسی به عنوان چارچوبی برای تحلیل که در آن به طور همزمان از رهیافت های مختلف نظری از جمله رهیافت مقایسه ای استفاده میشود و با روش اسنادی نشان میدهد مسلمانان اروپای غربی دارای گرایشات اعتقادی و سیاسی یکدستی نیستند و جریان های مختلف فکری و ایدئولوژیک اسلام گرا، فعالیت دارند. این جریان های سیاسی و فکری متاثر از دولتهای اروپایی و همچنین کشورهای شاخص و قدرتمند اسلامی، شامل جریان وهابیت، جریان اسلام سکولار، جریان اسلام شیعی، جریان اسلام سنی اعتدالگرا و فرقه های انحرافی با بکارگیری دیپلماسی مساجد، مولد و مروج گفتمان خاص خود از اسلام در اروپای غربی مشغول فعالیت هستند.

موضوع چشم انداز آینده اسلام و مسلمانان در اروپای غربی مسئله ای حائز اهمیت در محافل علمی و سیاسی به شمار می رود. این موضوع با توجه به ظهور گروهک ها و عملیات تروریستی در خاورمیانه و کشورهای اروپای غربی، ابعاد امنیتی و سیاسی ویژه ای گرفته است. در این پژوهش، با توجه به روش های آینده پژوهی و سناریونویسی، سناریوهای ممکن و محتمل در خصوص آینده اسلام و مسلمانان در اروپا مطرح شده است. چهار سناریوی خوش بینانه: همزیستی و تنوع فرهنگی و آزادی عمل مسلمانان؛ سناریوی بدبینانه: اسلام زدایی و سکولارشدن اسلام؛ سناریوی معجزه: غالب شدن اسلام بر اروپا و سناریوی فاجعه: انزوای ذهنی و عملی مسلمانان و افزایش تنش ها به عنوان سناریوهای ممکن و محتمل مطرح شده و سپس به ارزیابی و اعتبارسنجی هر یک پرداخته شده است. محتمل ترین پیش بینی ترکیبی از رهیافت های مختلف خصوصاً ادغام سازی و ترویج اسلام فردی و تداوم اسلام هراسی، برای آینده اسلام و مسلمانان در اروپای غربی است.

انقلاب اسلامی ایران انقلابی بزرگ است که در سطوح منطقه ای و بین المللی بازتاب گسترده ای داشته و انقلابی تأثیرگذار بوده است. در این پژوهش، بازتاب انقلاب اسلامی (ستیزه جویانه و حمایت گرانه) بر ایالات متحده امریکا به عنوان ابرقدرت جهانی و بزرگ ترین دشمن جمهوری اسلامی بررسی خواهد شد. فرضیه پژوهش آن است که در درجه نخست، انقلاب اسلامی ایران بر سیاست و حکومت ایالات متحده تأثیرات فزاینده ای داشته است. دیگر آنکه انقلاب اسلامی به رغم همه محدودیت ها و موانع، بر مسلمانان، شیعیان و برخی روشن فکران امریکایی، بازتاب حمایت گرانه داشته است. تقویت رفتارها و حساسیت های اسلامی، رشد گرایش به اسلام و تشیع، افزایش مطالبات سیاسی مسلمانان و نهادهای همسو با انقلاب اسلامی، نمودهای عینی این نوع بازتاب ها هستند.

هدف این نوشتار، تبیین بازتاب های انقلاب اسلامی بر اروپای غربی براساس نظریه پخش است. با بررسی روابط سیاسی جمهوری اسلامی و کشورهای اروپای غربی بر مهم ترین مسایل بین آنها از زمان پیروزی تا دوره گفتگوهای انتقادی و فراگیر و پس از 11 سپتامبر از نظر مبدأ و مقصد پخش بازتاب های انقلاب اسلامی تأکید شده است. در مبحث موضوع پخش نیز کوشیده ایم تا با استفاده از روش های متداول در سنجش بازتاب های انقلاب اسلامی و با ارائه شواهد عینی برای اثبات این اثرگذاری، بازتاب احتمالی انقلاب اسلامی بر این کشورها را جستجو کنیم. در پایان پژوهش به موانع و چالش های پیش روی جمهوری اسلامی در صدور انقلاب به اروپای غربی پرداخته شده است.