لیلا گلی مختاری

سیل یکی از مخاطرات طبیعی در جهان بشمار می آید که تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی ایجاد می شود. کشور ایران نیز هر ساله شاهد وقوع سیلاب های کوچک و بزرگ در فصول مختلف سال است. هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت سیل گیری شهرستان جاجرم با استفاده از منطق فازی و تحلیل عوامل موثر بر سیل گیری در این شهرستان است. براین اساس در منطقه مورد مطالعه ابتدا عوامل موثر بر وقوع سیلاب شناسایی گردید که این عوامل عبارتند از ارتفاع، شیب، جهت شیب، بارش، پو شش گیاهی، لیتولوژی، ژئومورفولوژی، کاربری اراضی، نفوذپذیری، تراکم آبراهه و فاصله از رودخانه. سپس فازی سازی معیار ها با توجه به توابع مورد نیاز صورت گرفت و در مرحله بعد با استفاده از عملگرهای مختلف اقدام به پهنه بندی سیل گیری در منطقه مورد نظر گردید. نتایج تحقیق نشان داد ۱۱۲۷/۱ کیلومتر مربع از مساحت شهرستان در خطر کم ۵۷۳/۷ کیلومتر مربع در خطر متوسط، ۵۹۳ کیلومتر مربع در معرض خطر سیل گیری زیاد و ۶۵۴/۲ کیلومترمربع در معرض خطر بسیار زیاد سیل گیری قرار دارد. همچنین مشخص گردید تمامی شهرهای این شهرستان در محدوده خطر متوسط تا بسیار زیاد قرار دارند و حدود نیمی از روستاها در محدوده خطر متوسط تا بسیار زیاد هستند. علاوه بر این، حدود ۷۷ درصد از جاده های اصلی شهرستان در محدوده خطر متوسط تا بسیار زیاد قرار دارند. این نتایج نشان می دهد که بسیاری از مناطق شهرستان جاجرم به ویژه مناطق مسکونی بسیار مستعد سیلاب است که در این زمینه به کارگیری راهکارهایی از جمله تلاش برای اصلاح کاربری های نامناسب، ترمیم پوشش گیاهی طبیعی، پایش علمی و به کارگیری سیستم های هشداردهنده سیل به صورت محلی گام مهمی در کاهش خسارات خواهد بود.

فرسایش یک پدیده ی طبیعی ناشی از حذف ذرات خاک توسط آب و یا باد و انتقال آنها به مناطق دیگر است و عوامل مختلف طبیعی و انسانی آن را تشدید می کند. از آنجایی که خاک یکی از مهم ترین منابع طبیعی هر کشور می باشد، فرایند فرسایش سبب تنزل خاک شده و خسارات جبران ناپذیری را بر جای می گذارد. تمرکز اصلی این تحقیق برآورد میزان فرسایش در حوضه ی آبریز نورآباد ممسنی واقع در شمال غرب استان فارس با استفاده از مدل (RUSLE) است. بررسی نقشه ی فاکتور فرسایندگی باران در سطح حوضه نشان داد که مقادیر این فاکتور از 11 تا 31 متغیر است. مقادیر فرسایندگی از قسمت های مرکزی حوضه تا نیمه ی شمالی روند کاهشی داشته و در قسمت های جنوبی که ارتفاعات و بارش بیشتر است، فرسایندگی افزایش یافته است. میزان فرسایش پذیری خاک حوضه از 25/0 تا 48/0متغیر بوده است. نتیجه ی حاصل از بررسی فاکتور پوشش گیاهی نشان داد که مقادیر این فاکتور از 7/0 تا 35/1 متغیر است بخش عمده ای از نقش عوامل مخرب بر فرسایش آبی خاک، در اراضی دیم و مرتعی مربوط به عوامل انسانی می باشد .بررسی نقشه ی خطر فرسایش خاک که از ترکیب لایه های فرسایندگی، فرسایش پذیری خاک،توپوگرافی و پوشش گیاهی تولید گردید، نشان داد که میزان خطر فرسایش خاک در سطح حوضه بر حسب تن در هکتار در سال از 8 تا 75 متغیر است. م طابق نقشه ی خطر ف رسایش خاک تهیه شده، مناطق با خطر فرسایش تا زیاد، در بخش های جنوبی به علت ارتفاعات بیشتر، شیب تند و لیتولوژی مستعد، شدیدتر است. علاوه بر این، تحلیل رگرسیون از لایه های مختلف نشان داد که عامل طول شیب (LS) نقش بیشتری در فرسایش نسبت به بقیه عوامل دارد.