محمدعلی رفیعی

روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق علیرغم فراز و نشیب ها و بحران های امنیتی و سیاسی، روند فزاینده گسترش تعاملات را تجربه می کند. می توان گفت طی دو دهه اخیر نشانه های تبدیل الگوی روابط دو کشور از رویکرد امنیت محور به تعاملات پیچیده، چندبُعدی و درهم تنیده قابل مشاهده است. هدف از این پژوهش، تبیین روابط دوجانبه و تحول در آن بر اساس نظریه وابستگی متقابل پیچیده (و نامتقارن) است. سؤال اصلی پژوهش این است که روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق چگونه می تواند در برابر آسیب های درون زاد و تهدیدات طرف ثالث مقاوم گردد؟ فرضیه پژوهش این است که با هدف مقاوم سازی روابط دوجانبه از طریق وابستگی متقابل چندبعدی، می بایست سیاست نهادینه سازی روابط اقتصادی، گسترش همکاری های فرهنگی و اجتماعی، همکاری های محیط زیستی و خدماتی، تقویت روابط نهادی و کاهش شخصی سازی و مقاوم سازی روابط در برابر کشورهای ثالث را دنبال نمود تا 1) روابط چندبُعدی و متوازن ایجاد کرد؛ 2) وابستگی را از حالت نامتقارن به سمت متقارن سوق داد؛ 3) تعاملات نهادی، عمومی و شفاف شود، نه صرفاً فردی یا امنیتی؛ 4) ساختارهای جدیدی برای بازدارندگی در برابر تخریب رابطه از سوی کشورهای ثالث ایجاد شود. دراین صورت اعتماد طرف عراقی بیشتر جلب می شود و همکاری بیشتر و گسترده تری در همه حوزه ها رخ خواهد داد و آسیب پذیری روابط دوجانبه بسیار کاهش می یابد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی و تبیینی و با شیوه گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای، مقالات مندرج در مجلات تخصصی و سایت های معتبر اینترنتی نگاشته شده است.

شناخت نهادهای غیردولتی امریکایی و نقش آنها در سیاست خارجی ایالات متحده نیازمند بررسی ماهیت و فعالیت آنهاست. نقش تاریخی کمک خارجی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی امریکا از یک سو و نفوذ و تأثیرگذاری فعالیت ها و برنامه های موسسه های داوطلبانه امریکایی در قالب کمک خارجی از سوی دیگر، پیوند بین سیاست خارجی امریکا و موسسه های داوطلبانه امریکایی را اجتناب ناپذیر ساخته است. از همین رو، از زمان جنگ جهانی دوم، موسسه ها نقش مهمی در تلاش های امریکا در زمینه بهبود و توسعه بین المللی داشتند. به همین دلیل هم فعالیت موسسه ها کاملاً تابعی از سیاست های ایالات متحده بوده است و فراز و نشیب بسیار داشته است. در عمل، موسسه ها کاری را انجام می دهند که دولت امریکا می خواهد به عنوان بخشی از سیاست خارجی اش انجام شود. در این مقاله که از آغاز جنگ جهانی دوم تا پایان ریاست جمهوری جورج بوش دوم را تحلیل می کند، تلاش می کند تا از میان تحولات تاریخی، ارتباط بین نهادهای غیردولتی امریکایی و سیاست خارجی این کشور را دریابد. یافته های این پژوهش نشان می دهد هر زمانی که بودجه های دولتی افزایش یافته، پیامد آن افزایش وابستگی موسسه ها به دولت و در نتیجه هماهنگ شدن آنها با سیاست خارجی امریکا بوده است. همچنین نشان داده شده دولت ایالات متحده در پی کنترل و نظارت بر فعالیت های موسسه ها بوده است. طی این زمان حدوداً 70 ساله، هرگاه دولت در عرصه بین الملل نیاز داشت تا با کمک های خارجی سیاست های خود را پیش ببرد، بودجه های هنگفتی به این نهادها اختصاص داده است. این اقدام بر عملکرد موسسه ها تأثیر می گذاشته است. این تأثیرگذاری در فعالیت های همسوی موسسه ها و دولت خود را نشان می داد