اسفندیار بندریان

در شکل پذیری و تحول سکونتگاه های روستایی، عوامل و نیروهای متفاوت و متنوعی نقش دارد که هرکدام از این عوامل و نیروها، تاثیرات مثبت یا منفی را می تواند ایجاد نماید.  عوامل به نوعی متاثر از تعامل و ارتباط دو عرصه سکونتی شهر و روستا با یکدیگر هستند که امروزه بیشتر می توان شاهد تأثیر گسترش شهر بر روستاها بود. هدف این تحقیق بررسی تحولات فضایی و کالبدی گسترش روابط شهر بم با روستاهای پیرامون است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر جمع آوری داده های میدانی از طریق ابزار پرسش نامه است. روایی پرسشنامه از طریق نظرسنجی از نخبگان بررسی و پایایی آن نیز با آلفای کرونباخ با بیشتر از 75/0 تایید شد. جامعه آماری را  جمعیت خانوارهای چهار روستای بیداران، خواجه عسگر، هزاران و حمزه ای بالغ بر 2248 خانوار تشکیل داده است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 250 خانوار تعیین شد. نتیجه نشان داد در میان روستاهای پیراشهری، روستای  بیدران  با 25 هکتار و روستای خواجه عسکر با 6 هکتار بیشترین و کمترین گسترش را داشته است. نزدیکی به شهر بم و تبدیل این روستاها به محل گذران اوقات فراغت و تعطیلات آخر هفته ازدلایل اصلی این گسترش است. نتیجه آزمون کای اسکوئر در سطح معناداری کمتر از 05/0 مؤید این بود که روستاهای پیراشهری از الگوی مسکن شهری تاثیرپذیری زیادی داشته است؛ این تغییرات معلول تغییر بافت کالبدی روستاها  و سمت و سو یافتن آنها به سوی زندگی غیر مولد و مصرفی شهر است. همچنین نتیجه آزمون از تاثیر گسترش شهر بم در رونق ساخت و سازها در روستاهای پیراشهری مورد مطالعه اشاره دارد. گسترش خانه های دوم گردشگری در نتیجه روابط شهر و روستاهای پیرامون، از دیگر تحولات کالبدی-فضایی قابل مشاهده است و میزان مراجعه به شهر بم از سوی روستاهای پیراشهری در سطح معناداری کمتر از 05/0 نیز زیاد ارزیابی شده است.

در عصر پسامدرن و امروزی شاخص های توسعه به سوی چندبعدی شدن رفته و از بخشی بودن فاصله زیادی گرفته که در این میان صنعت گردشگری یکی از بااهمیت ترین ابعاد توسعه به شمار می رود. در این راستا، هدف پژوهش حاضر آمایش منطقه ای روستا های پیراشهری با تأکید بر توسعه صنعت گردشگری در نیکشهر می باشد. تحقیق حاضر برحسب هدف، یک تحقیق کاربردی، برحسب نحوه گردآوری داده ها یک تحقیق توصیفی و غیرآزمایشی می باشد و درنهایت حسب نحوه اجراء، از نوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل اعضای شورای روستا، دهیاران و بخشداران روستاهای پیراشهری نیکشهر (تهرک، خیرآباد، زهک، نوک آباد و هیتان)، می باشد. حجم نمونه نیز بر اساس نمونه گیری هدفمند 50 نفر تعیین شد. جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدل های FARAS، FBMW، WASTPAS، استفاده شد. نتایج آزمون همبستگی گویای عدم ارتباط بین توسعه صنعت گردشگری و آمایش منطقه ای روستا های پیراشهری می باشد، همچنین نتایج مدل FARAS نشان داد که از بین عناصر گردشگری، خدمات با وزن 434/0، بالاترین میزان اهمیت را در روستا های پیراشهری نیکشهر به خود اختصاص داده است. نتایج مدل FBMW نشان داد، در عملکرد فضایی عنصر های اطلاعات و خدمات، به ترتیب روستا های خیرآباد، نوک آباد، هیتان، تهرک و زهک، در عملکرد فضایی عنصر های حمل ونقل و تبلیغات، به ترتیب روستا های خیرآباد، هیتان، نوک آباد، تهرک و زهک بالاترین و پایین ترین رتبه را به خود اختصاص داده اند. درنهایت نتایج مدل WASTPAS به منظور رتبه بندی روستا های پیراشهری با تأکید بر جاذبه های تاریخی و طبیعی نشان داد، روستای خیرآباد در هر دو جاذبه تاریخی-فرهنگی و طبیعی بالاترین رتبه را به خود اختصاص داده است.

مقدمه: امروزه از گردشگری به عنوان موتور توسعه نام برده می شود و به دلیل اهمیتی که از نظر اقتصادی، اجتماعی دارد، روز به روز بیشتر مورد توجه قرار می گیرد، لذا استفاده از گردشگری به عنوان موتور محرکه توسعه منطقه نیازمند اتخاذ راهبردهای مناسب و منطقی متناسب با قابلیت های منطقه ای و محلی و با جهت گیری های آمایش سرزمین است.هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر، تحلیل وضعیت فعلی گردشگری پایدار قلمرو کوچ نشینان و تبیین آینده آن با تمرکز بر آمایش منطقه ای (مورد مطالعه: شهرستان نیکشهر)، می باشد.روش شناسی تحقیق: تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش در توصیفی- تحلیلی می باشد. جمع آوری اطلاعات به روش میدانی (پرسشنامه) است. جامعه آماری (ساکنین  شهرستان نیکشهر)، 141894 نفر، می باشد، که بر اساس نمونه گیری تصادفی و استفاده از فرمول کوکران تعداد 383 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. ابزار این تحقیق پرسشنامه است و به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدلF-BMW، استفاده شد. قلمروجغرافیایی پژوهش: این پژوهش در قلمرو کوچ نشینان شهرستان نیکشهر مورد بررسی قرار گرفته است.یافته ها و بحث: نتایج آزمون تی نشان داد وضعیت کنونی، فعلی و آتی گردشگری نیکشهر نامطلوب و نامناسب می باشد. در ادامه نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین تمامی مولفه های گردشگری پایدار و مولفه های آمایش منطقه ای، رابطه مثبت و معنی داری در سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد. در ادامه نیز با استفاده از مدل (F-BMW)، اهمیت و نقش هر یک از مولفه های آمایش منطقه ای در پیشگویی متغیر گردشگری پایدار بررسی و مشخص شد، مولفه توسعه یکپارچه و همسو با مقدار وزن 076/0، بیشترین اهمیت را به خود اختصاص داده است.نتایج: نتایج کلی نشان داد، نامطلوب بودن امور مدیریتی، وضعیت کنونی و آتی گردشگری نیکشهر، ناشی از عدم رعایت اصول آمایش منطقه ای است. زیرا هدف نهایی گردشگری در قالب آمایش منطقه ای، نیل به گردشگری پایدار، تعادل و توازن منطقه ای، توزیع مناسب فعالیت ها و استفاده حداکثر از قابلیت های گردشگری (تاریخی، طبیعی و...) در فرایند توسعه است.

بافت های فرسوده فضای بازنمایی ناشی از رسوبات تاریخی و عناصر آرمانی است که میراث چندین نسل را حمل می کند و متنی تلقی می گردد که چندلایه، متکثر و پیچیده است. بافت های فرسوده هسته حیاتی شهر هستند که نباید به عنوان تهدیدی در توسعه شهر تلقی شوند، بلکه می توانند بعنوان فرصتی در توسعه یکپارچه و پایدار شهر مد نظر قرار گیرند. لذا بهبود شرایط کیفیت زندگی در بافت های فرسوده شهری نیازمند بازاندیشی درمکانیزم های مشارکتی دربخش های عمومی-خصوصی و کشف ساز و کارهای موجد و موثر بر آنها و بکارگیری رهیافت های ساماندهی بافت در راستای معکوس نمودن جریان حاکم بر وضعیت زندگی و تحول این نواحی مساله دار شهر است.پس از پرسشگری و تایید 60 نفر از خبرگان و متخصصان امر توسعه شهری، در قالب عوامل درونی و بیرونی موثر بر تحقق الگوی مشارکت عمومی-خصوصی در ساماندهی بافت فرسوده و در چهار خوشه نقاط قوت،ضعف درون سیستمی و همچنین فرصت ها و تهدیدهای برون سیستمی دسته بندی شدند . همچنین نتایج محاسبات مدل هیبریدی در خصوص ارزیابی ماتریس عوامل درونی و بیرونی تحقق الگوی مشارکت عمومی- خصوصی در ساماندهی بافت فرسوده منطقه 12 شهرداری تهران نمره نهایی این دو به ترتیب برابر3/8 ,3/6 می باشد لذا راهبردهای قابل قبول برای اجرا و تحقق الگوی مشارکت عمومی وخصوصی در ساماندهی بافت فرسوده منطقه12 شهرداری تهران از نوع راهبردهای تهاجمی( SO) می باشد.

شهر و روستا به عنوان دو سکونتگاه با ساختار و کارکرد متفاوت، وابستگی و پیوندهای عمیق و جدایی ناپذیر نسبت به یکدگیر دارند. این پیوندها و روابط در نهایت منجر به اثرات متقابل روی این سکونتگاه ها می شود. با توجه به اینکه روابط و پیوندهای روستایی-شهری در مناطق مختلف با توجه به ساختارهای انسانی و طبیعی متفاوت است، در این تحقیق به دنبال آن هستیم که عوامل اقتصادی و اجتماعی تاثیرگذار در پیوندهای شهر بم و روستاهای پیرامون آن شناخته و تحلیل شود. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر جمع آوری داده های میدانی از طریق ابزار پرسش نامه است. روایی پرسش نامه از طریق نخبگان بررسی و پایایی آن نیز با آلفای کرونباخ بیشتر از 81/0 تایید شد. جامعه آماری را جمعیت چهار روستای بیداران، خواجه عسگر، هرارون و حمزه ای بالغ بر 3309 نفر تشکیل داده اند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 344 نفر تعیین شد. نتیجه آزمون نشان داد که عوامل اجتماعی و اقتصادی در سطح معناداری کمتر از 05/0 و با میانگین به ترتیب برابر با 55/3 و 61/3، تاثیرگذاری زیادی در پیوندهای شهر بم و روستاهای پیرامون دارد. در زمینه پیوندهای روستایی-شهری، عامل اقتصادی-تولیدی با مقدار 621/6، مهمترین تاثیرگذاری را دارد. دیگر عوامل عبارت اند از مولفه فرهنگی، مولفه اداری-مالی، مولفه خدماتی، مولفه جریان سرمایه و رونق فعالیت، مولفه حس تعلق مکانی-مشارکت و مولفه جریان مهاجرت. همچنین نتیجه تحلیل واریانس یکطرفه تایید نمود که میان روستاها از نظر پیوندهای اقتصادی با شهر بم تفاوت معناداری وجود دارد. نتیجه آزمون توکی تایید نمود که بیشترین پیوند اقتصادی با شهر بم، مربوط به روستای روستای حمزه ای با مقدار75/3 است. نتیجه آنکه پبوندهای روستایی-شهری در محدوده مطالعه شده، تحت تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی متنوعی هستند که ریشه در شرایط بومی و محیطی منطقه دارد.