بازتعریف جمع عقلایی در روایات و کاربست های فقهی آن (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
چرایی وجود تعارض میان روایات معصومان در دو دانش حدیث و اصول فقه بررسی شده است. عالمان اصول فقه برای برون رفت از تعارض و به خدمت گرفتن روایات متعارض در استنباط فقهی، انگاره جمع بین روایات را مورد توجه قرار داده و شیوه هایی مبتنی بر نظام عرفیِ گفت وگو (محاوره)، همچون تقیید مطلقات، تخصیص عمومات، حکومت و ورود، تقدم نص بر ظاهر، تقدم اظهر بر ظاهر که از آن به «جمع عرفی» یاد می شود، به کار بسته اند. بااین وجود، تمرکز بر الفاظ و ساختار ادبی سخنِ معصوم و راوی، پاسخ گوی برطرف کردنِ همه گونه های تعارض نیست. پژوهش حاضر که به روش تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است، نشان می دهد که برخی از فقها در مقام برطرف کردن تعارض روایات، از روشی به نام «جمع عقلایی» استفاده کرده و در نسبت سنجی روایات متعارض، به شرایط حاکم بر عصر صدور روایات نیز توجه داشته و کوشیده اند با تحلیل شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عصر معصومان و بدون تمرکز بر ساختار ادبی سخنانِشان، میان روایات به ظاهر متعارض، جمع نموده، هم گرایی آن ها را اثبات کنند. در این مقاله تلاش شده است تا با بازتعریف جمع عقلایی و نسبت سنجی آن با جمع عرفی، مزیت ها و کاستی های هریک نشان داده شود.A Re-definition of Rational Combination in Narrations and its Jurisprudential Applications
The reasons behind the conflict between the narrations of infallibales ( ma‘ṣūmīn ) in the two fields of ḥadīth and methodology of jurisprudence ( uṣūl-i fiqh ) has been already analyzed. The scholars of uṣūl have focused on combining the conflicting narrations in order to employ them effectively in legal reasoning ( istinbāṭ ). In doing so, they have turned to methods based on the customary conversation system (muḥāwarah), such as restricting absolute statements ( taqīyid al-muṭlaqāt ), specifying general rules ( takhṣīṣ al-‘umāmat) , authority ( ḥukūmah ) and entry, prioritizing text over appearance, and prioritizing the clearer meaning (al- aẓhhar ) over the apparent meaning ( al-ẓāhir ), which is referred to as rational consensus. However, focusing on the wording and literary structure of the infallible’s and the narrator’s statement is not sufficient for resolving all conflicts. The present research, conducted through the descriptive-analytical method and using library resources, depicts that some jurists have used a method called “rational combination” ( jamʿ ʿuqalāʾī ) in resolving contrary narrations. These jurists have taken into account the prevailing conditions of the time in which narrations were issued in assessing the relationship between contradictory narrations, and have tried to combine these seemingly contradictory narrations and demonstrate their coherence by analyzing the social, political, economic, and cultural circumstances of the infallibles’ era, regardless of the literary structure of their statements. The present study aims to redefine rational combination and compare it with customary combination ( jamʿ ʿurfī) , highlighting the strengths and weaknesses of each approach.
تبلیغات
