بررسی گونه شناختی خمسه عطایی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
خمسه سرایی یکی از سنت های دیرپای ادب فارسی است که از قرن شش هجری قمری آغاز شد و تا قرن چهاردهم در ایران و سرزمین های زیر نفوذ فرهنگ ایرانی ادامه یافت. حکیم نظامی با سرودن «پنج گنج» چنان شهرتی به دست آورد که پس از او، شاعران بسیاری در ایران، شبه قاره، آسیای مرکزی و آسیای صغیر، خمسه هایی به زبان های فارسی و ترکی سرودند. یکی از خمسه سرایان مشهور آسیای صغیر، که خمسه ای به زبان ترکی عثمانی سروده است، عطاءالله نوعی زاده متخلص به عطایی (قرن 11 ه.ق.) است. هدف این مقاله بررسی گونه شناختی خمسه عطایی به عنوان نماینده خمسه های ترکی عثمانی و مقایسه آن با خمسه نظامی به عنوان نمونه اولیه نوع ادبی خمسه است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که عطایی به قراردادهای شکلی خمسه، مثل تعداد و نام گذاری منظومه ها، وزن و باب بندی آن ها، حفظ توپوس های برجسته مثل بیت بسمله، ساقی نامه، ابیات آغازین و... پایبند بوده، اما یکی از ویژگی های اصلی نوع ادبی خمسه را که داستانی بودن منظومه های آن است رها کرده و تنها یک منظومه داستانی به تقلید از هفت پیکر سروده است. عطایی در سرودن مثنوی هایش به طور کلی، تحت تأثیر وضعیت جامعه عصر خود بوده و قصه های هفت گانه منظومه هفت خوان نیز حکایت از وضعیت اجتماعی عصر او دارد.The Typological Study of Atayi’s Khamse
Khamse-sarayi (Quintet Composing) is one of the long-standing traditions of Persian literature that began in the twelfth century until the twentieth century in Iran and the lands under the influence of Iranian culture. Hakim Nizami gained such fame by composing "Panj Ganj" that after him, many poets in Iran, subcontinent, Central Asia and Asia Minor wrote khamse in Persian and Turkish languages. One of the famous khamse composers of Asia Minor, who wrote a khamse in Ottoman Turkish language, is Nev'i-zade Atayi. The purpose of this article is the typological and comparative study of Atayi’s Khamse with Nizami’s Khamse. The obtained results indicate that Atayi adheres to formal conventions of Khamse, such as the number and naming of verses, their weight and seasonality, preservation of prominent topos such as Beit Basmeleh, Saqiname, opening verses, etc. but he left one of the main features of the Khamse literary genre, which is the fiction of its verses, and wrote only one fictional verse in imitation of Haft-Peikar. In composing his masnavis, Atayi was generally influenced by the social situation of his era, and the seven stories of the Haft-Khan poem also tell about the social situation of his era.
تبلیغات
